INSTITUTIONES

HISTORIAE ECCLESIASTICAE

NOVI FOEDERIS

P. CLARUS VASCOTTI OFM

––––––––––

Periodus quarta

A Pontificatu Gregorii VII. usque ad initia pseudo-reformationis

(an. 1073 – 1517)

––––––––

Cap. III

De gubernatione Ecclesiae et hierarchia ecclesiastica

–––––––

§. 20. Bonifacius VIII. (1294 – 1303). – Philippus Pulcher rex Franciae

In comitiis Neapoli habitis 24. Decembris 1294. Coelestino successor datus est Benedictus cardinalis Cajetanus, qui 2. Januarii 1295. Romae inauguratus est sub nomine Bonifacii VIII. Affirmat Raynaldus (1), Bonifacium ob egregia consilia, quae ad Ecclesiae et reipublicae bonum consequendum inivit, cum praestantissimis quibusque Pontificibus jure esse conferendum. Ille nimirum meditatus est, pacare Italiam; Siciliam revocare ad officium; Hispanias foedere cum Gallis conjugere; Philippum et Eduardum Angliae regem ad pacem adducere; Adolphum Germaniae regem ab invadendis Galliis deterrere; ceteros Christianos, qui in mutua conjurarant funera, tanquam fidelibus perdendis Saraceni non sufficerent, firmissima connectere concordia; initaque armorum societate, schismaticos Graecos ad obsequium Ecclesiae Romanae adigere; et Terram s. recuperare ob dissensiones Occidentalium amissam.

Nonnulli, partium studio abrepti, tanti Pontificis memoriam accusationibus obscurare student, veluti si Coelestinus V. ejus instigatione ad dimittendum Pontificatum compulsus et ipse summum sacerdotium potentia Caroli II. regis Neapolitani consecutus fuerit; veluti si cum antecessore ejus jussu in custodia ita acerbe actum fuisset, ut diu vivere non potuerit. Verum scriptores coevi, ut cardinalis Stephaneschius, Aegydius Columna testantur, cardinalem Cajetanum Coelestino persuasisse, quod non renuntiaret, et Bonifacii electionem contra Caroli regis mentem evenisse. Decessorem suum Coelestinum, ad praecavendum schisma, in custodia non quidem libera, honesta tamen in castro Fumonis habuit, quia aliqui contendebant, Coelestinum Pontificatu abdicare non potuisse, ideoque Bonifacii ordinationem nullam esse.

Bonifacius VIII. gravissimam controversiam cum Philippo IV., cognomine Pulchro, Franciae rege habuit. Cum enim Philippus a clero Gallicano subventionem postulasset ad belli, quod cum Eduardo I. Angliae rege gerebat, sumptus sustinendos, Bonifacius omnia bellorum fomenta inter Franciae et Angliae reges extinguere cupiens, Philippo regi non solum injunxit, ut bello desisteret, verum etiam edita an. 1296 constitutione Clericis laicos praelatis de proventibus vel bonis ecclesiasticis aliquid dare, principibus civilibus aliquid exigere absque licentia Sedis Apostolicae sub poena excommunicationis prohibuit. Haec constitutio adeo offendit Philippum, ut extraneis ingressum in regnum denegaverit, commercium cum illis exercere et pecunias extra regnum efferri vetuerit, tandemque amplo edito responso declaraverit, jus naturae subverti, cum prohibeatur clericis, ne contra hostiles incursus regi, regno et semetipsis manum porrigant adjutricem. His oppido inflexus Bonifacius, scriptis ad regem litteris, inter alia significavit, se non prohibuisse regi pro suis regnique necessitatibus subsidia praestare, dummodo id non fieret absque Sedis Apostolicae licentia. Quinimo episcopis et abbatibus provinciae Rhemensis enixe rogantibus, ut omnes querelarum causae rescindantur, Bonifacius, edito anno 1297. diplomate Noveritis nos sensum prioris bullae mitigavit.

Sublata quidem videbatur dissidii causa, at nova improviso emersit, quum Philippus rex ambos cardinales Columnenses, Jacobum et Petrum, Gibellinorum fautores, infensissimos Papae adversarios, qui quaquaversum vulgato libello Bonifacii electionem impugnarunt, in amicitiam ac tutelam suam recepisset, etsi a Pontifice dignitate ac reditibus fuissent spoliati. Infausto dissidio novas addidit vires Bernardus Saissete Apamiensis episcopus (2), qui missus a Bonifacio ad regem, ut illum ad bellum sacrum impelleret, indictasque eum in finem decimas ad alium usum convertere vetaret, haec non solum nimis insolenter exposuit sed etiam censuras regi intentavit, nisi statim obtemperaverit. Rex indignatus Narbonensi archiepiscopo eum in custodiam tradidit, missoque ad Pontificem nuntio rogavit, ut eum exauctoraret. Bonifacius ad Philippum Jacobum de Normandis archidiaconum Narbonensem legavit, qui regem Pontificis nomine permoveret, ut episcopum Apamiensem in libertatem restitueret, et a vexando clero opprimendaque libertate ecclesiastica abstineret. Inter tot litteras, quas hac de causa Pontifex scripsit, celebres sunt illae, quas an. 1301. edidit, quarum initium est Ausculta fili. In his litteris Pontifex Philippum ab invadendis ecclesiarum juribus et bonis aliisque iniquitatibus deterruit et ad componenda dissidia regem, episcopos et doctores Galliae Romam ad synodum vocavit. Petrus Flota regis consiliarius, Bonifacii litteras perfide interpolavit et multa superbe et arroganter dicta ei attribuit. Unde rex exacerbatus episcopos Gallicanos a Pontifice ad concilium vocatos, prohibuit Romam pergere, et an. 1302 regni comitia (praelatos, barones, urbium et universitatum procuratores) Parisiis convocavit, in quibus multa falsa de Bonifacio prolata sunt, inter alia, quod contenderit, regnum Francorum, uti omnia alia regna ditionesque principum christianorum, potestati Romanae Ecclesiae ejusque Pontificis etiam in temporalibus subjici. Proceres laici regi in ejus personae, honoris, juriumque defensione consilia et auxilia promiserunt et ad id sine mora declarandum praelatos compulerunt.

Bonifacius VIII. eodem an. 1302 Romae synodum habuit, ad quam plures episcopi Galliae, non obstante regis prohibitione convenerunt. In synodo graviter de Philippo rege expostulatum fuit et Pontifex bullam Unam sanctam promulgavit, qua declaravit omnes fideles de necessitate salutis subesse Romano Pontifici, qui utrumque habet gladium, spiritualem scilicet et materialem, et temporalem auctoritatem spirituali subjectam esse potestati, quae et dignitate et nobilitate terrenam quamlibet praecellit potestatem (3). Ad componenda dissidia in Galliam Pontifex cardinalem Joannem Monachi (le Moine) misit, cui 12 articulos praescripsit, secundum quos rex Ecclesiae faceret satis ut a censuris absolveretur. Quum autem Philippus omnem concordiae spem abjiceret, Pontifex legato suo mandavit, ut regem excommunicatum denuntiaret. Verum rex Nicolaum Benefractum, qui Pontificis litteras ad legatum ferebat, Trecis intercipi et in vincula conjici jussit, et regni ordines an. 1303 rursum Parisios convocavit. In hoc conventu, operam dantibus praecipue Gulielmo Nogaretio et Gulielmo Duplessio, plura in Bonifacium accusationum capita in medium adducta, Pontificis constitutiones sensu, qui Bonifacii menti non erat consentaneus, explicatae, et ad concilium generale de iis, quae Bonifacius gesserat, appellatum fuit.

Bonifacius, totius rei certior factus, Ananiae an. 1303. constitutionem Nuper ad audientiam dedit, qua omnia ista sibi objecta crimina refutavit, atque appellationem, quam arroganter hostes sui ad concilium interposuerunt, improbavit. Interea rex Gulielmum Nogaretium regii sigilli custodem cum Sciarra Columna in Italiam misit, ut, si qua ratione possent, Pontificem interciperent, et in Gallias abducerent. Hi collecta exigua militum manu, Ananiam ingressi, domum Pontificis impie invaserunt, atque Bonifacium triduo in iisdem aedibus captivum detinuerunt. Ananiae cives pudore suffusi, correptis armis, aggressores fugarunt, et Bonifacium debitae restituerunt libertati, qui Romam deductus, ingenti populi gaudio exceptus est, sed paulo post (11. Octobris an. 1303.) aetatis annum 86. agens e febri obiit (4).

–––––––––––

R. P. Clari Vascotti MIN. OBS. REFORM. PROV. CARNIOLAE LECT. EMER. Institutiones historiae ecclesiasticae Novi Foederis. Editio quarta juxta probatiores auctores emendata et aucta a Mathia Hiptmair, SS. THEOLOGIAE DOCTORE ET IN SEMINARIO EPISCOPALI LINCIENSI HISTORIAE ECCLESIASTICAE ET JURIS CANONICI PROFESSORE. CUM APPROBATIONE ORDINARIATUS VINDOBONENSIS ET LINCIENSIS. Tomus II. Vindobonae. SUMPTIBUS MAYER & COMP. 1882, pp. 72-76. (a)

Notae:

(1) Ad an. 1294. n. 1.

(2) Ecclesia Apamiensis contra voluntatem regis an. 1295. ad cathedralem elevata et Bernardus Saisette, regi minus gratus, primus episcopus electus est.

(3) Extravag. commun. c. 1. (I. 8).

(4) Bonifacii corpus post 302 annos a die obitus incorruptum inventum est, corruptis tantum naso et labiis, ex quo corruit putida illa fabula, Bonifacium videlicet Pontificem, sese rabiose dentibus dilaniasse et hoc modo mortuum esse. Benedict. XIV., De serv. Dei beatif. I. IV. P. I. c. 30. n. 8. Spondan. an. 1296 – 1303. Rubeus, Bonifac. VIII. et familia Cajetanorum, Rom. 1651. Tosti, Storia di Bonifacio VIII. e de suoi tempi, Napoli 1846, 2 T. Palma, Praelectiones historiae ecclesiasticae, T. II. c. 47. Hefele, Bd. VI. S. 237-331. Damberger, Bd. XII. Hergenröther, Kath. Kirche, S. 260 ff.

(a) Cf. 1) Józef kardynał Hergenröther, Pontyfikat Bonifacego VIII. Kościół i państwo. Władza papieska. 2) P. Dominicus Palmieri SI, Tractatus de Romano Pontifice cum Prolegomeno de Ecclesia. Thesis. Inter auctoritatem religiosam, quae propria est Romani Pontificis et potestatem politicam christiani Principis ea exsistit ex ipsis rerum naturis habitudo, ut haec sit illi ne dum negative sed et positive subordinata, licet indirecte. 3) P. Petrus Albers SI, Enchiridion historiae ecclesiasticae universae. T. I-III. Neomagi in Hollandia 1909-1910. 4) Sac. Bernardus Jungmann, Dissertationes selectae in historiam ecclesiasticam. T. I-VII. Ratisbonae 1880-1887. 5) Josephus card. Hergenröther, a) Handbuch der allgemeinen Kirchengeschichte. Erster Band. Zweite Auflage. Freiburg im Breisgau 1879. b) Histoire de l'Église. III. Paris 1886. c) Katholische Kirche und christlicher Staat: in ihrer geschichtlichen Entwickelung und in Beziehung auf die Fragen der Gegenwart. Freiburg i. Br. 1873. d) Anti-Janus. Eine historisch-theologische Kritik der Schrift "Der Papst und das Concil von Janus". Freiburg i. Br. 1870. e) Catholic Church and Christian state; a series of essays on the relation of the Church to the civil power. Vol. I-II. London 1876. f) Anti-Janus: an historico-theological criticism of the work entitled "The pope and the Council, by Janus". Dublin 1870. (Nota ab ed. Ultra montes).

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: