Ks. Włodzimierz Piątkiewicz T. J.,

Mistyczne Ciało Chrystusa a charaktery sakramentalne.

Studium dogmatyczne. Kraków 1903; duża 8-ka, str. 79.

Biorąc do ręki dzieło O. Włodzimierza w celu napisania o nim sprawozdania, niepodobna mi było oprzeć się wrażeniu sympatii, z góry już powziętej dla jego pracy, raz dlatego, iż nazwisko autora i wzmianka przy nim o Towarzystwie, do którego należy, jest już najlepszą rekomendacją książki i daje rękojmię, iż ona sumiennie jest opracowana i ma rzeczywistą wartość, jak wszystko, co stamtąd wychodzi; po wtóre dlatego, iż tytuł sam mówi za siebie i obiecuje czytelnikowi studium z dziedziny teologii dogmatycznej, a wszelką nową pracę na tym polu w języku naszym, zwłaszcza samodzielną, z niekłamaną radością witać każdy będzie.

Czcigodny autor daje nam w swej książce studium o przedmiocie zarówno ciekawym jak i wzniosłym – o charakterach sakramentalnych, które wyciskają się na duszy przez udzielenie trzech sakramentów: chrztu, bierzmowania i kapłaństwa w ten sposób, że już te charaktery nigdy utracone być nie mogą – i o stosunku ich do mistycznego Ciała Chrystusa, tj. do Kościoła Chrystusowego na ziemi, który rzeczywiście jest organizmem Jezusa Chrystusa, którego to organizmu On sam jest głową, a wierni członkami.

Czym jest ono tajemnicze znamię, wyciśnięte na duszach przy udzieleniu sakramentów niepowtarzalnych, jakie jest działanie jego na duszę, tego ze względu na nadprzyrodzoność jego, jako też bardzo skąpe wiadomości, jakie o nim ze źródeł Objawienia mamy, trudno jasno i ściśle określić. Nauka katolicka, oparta na Piśmie Św. i Ojcach Kościoła, po licznych badaniach i zestawieniach zdołała jednak choć w części sformułować istotę charakterów sakramentalnych, a mianowicie, iż są one czymś realnym, wyciskającym na istocie duszy mistyczną pieczęć i nadającym jej nowy blask i wygląd nadprzyrodzony.

W dalszym ciągu swej pracy mówi autor, iż charakter sakramentalny zasadniczo różni się od łaski: łaska działa na duszę i uświęca ją wewnętrznie, charakter zaś sakramentalny nie tyka moralnej strony duszy, lecz tylko fizycznej jej istoty, i może istnieć w duszy niezależnie od łaski, chociaż jej się domaga, będąc jej formą. Charakter sakramentalny jest "częściowym upodobnieniem do Chrystusa", dopuszczeniem do uczestnictwa w urzędach w Królestwie Jego, czyli, jak mawiali średniowieczni pisarze – "inwestyturą Bożą", z tą różnicą, iż chrzest daje charakter obywateli, bierzmowanie – żołnierzy, a kapłaństwo – pasterzy i ojców duchownych.

Dalej objaśnia autor znaczenie "mistycznego Ciała Chrystusa", odróżnia od utożsamianego z nim pojęcia "o Świętych obcowaniu" i, oparty na św. Pawle i teologach, logicznie i przekonywająco dowodzi, iż nazwa "mistycznego Ciała Chrystusa" właściwiej i ściślej oznacza organizm widzialnego Kościoła na ziemi, który nazwany jest ciałem Chrystusa na podobieństwo organizmu ludzkiego, złożonego z głowy i członków. Apologia ta nie jest tylko zwykłą przenośnią, lecz doskonałym odbiciem praw i wzajemnych obowiązków członków Kościoła Chrystusowego na ziemi: i tak, jak między głową a członkami istnieje jedność i wspólność życiowa, tak i w Kościele-ciele mistycznym, Chrystus jest jego głową, tj. duchem ożywczym, ciągle nadprzyrodzone życie w członkach, tj. wiernych, utrzymującym, już to przez łaskę uświęcającą, która czyni duszę uczestniczką natury Bożej: już to przez wstawiennictwo nieustanne Jezusa przed Ojcem: już przez administrowanie sakramentów w imieniu Chrystusa przez kapłanów, Jego osobę wtedy przywdziewających: już, gdy przez Ofiarę Mszy św., w której się On przez ręce kapłana Ojcu swemu ofiarując w sposób tajemniczy, na dusze nasze działa: już, wreszcie, gdy pod sakramentalnymi osłonami chleba w tabernakulum zamknięty, jako nadprzyrodzone źródło życia, między nami pozostaje, i nie tylko pozostaje, ale duszom i ciałom nawet naszym, najściślej się z nimi jednocząc, na pokarm się w Komunii św. udziela, a tak żywy organizm mistycznego ciała swego nieustannie odmładza, uświęca i ubóstwia.

W dalszym ciągu swej pracy dowodzi autor, iż nie tylko Chrystus jest wyłącznym sprawcą świętości w Kościele.

W organizmie ludzkim ożywcze działanie duszy zawisłe jest od ciała i granicami jego zamknięte: podobnie w mistycznym ciele swoim działa nań i ożywia je w granicach jego, zależnie od warunków istnienia i rozwoju: nie dlatego, iżby nie mógł działać inaczej, ale dlatego, iż taka jest wola Jego, i taka ekonomia Boża, co do rozdawnictwa łask, i taka zwyczajna droga zbawienia. Na mocy tego prawa, ci tylko, którzy w skład tego organizmu, w ten lub ów sposób, weszli, mogą uświęcać się i zbawiać.

Uzasadnia potem autor swą tezę, że współczynnikiem w procesie uświęcenia owego ciała mistycznego jest Kościół: Chrystus więc i Kościół rodzi nas duchowo, oświeca nauką, karmi i zbawia, a raczej Chrystus, który "otoczył się i ograniczył Kościołem swoim, jak dusza ciałem''. Chrystus i Kościół w tym organizmie duchowym wzajemnie od siebie zależą, dopełniają się, tworzą jedną całość. Ten tylko zrozumie wspaniałe teksty Pisma Św., nazywające Kościół Oblubienicą, Małżonką Baranka, – i Ojców, posługujących się analogiami "głowy i ciała", "Oblubieńca i Oblubienicy", kto mieć będzie na pamięci naturę mistycznego Ciała Chrystusowego.

W drugiej części dzieła autor stara się dowieść głównego założenia swej pracy, – jaką rolę odgrywają w mistycznym Ciele Chrystusa charaktery sakramentalne.

Tu z konieczności autor musiał się oprzeć na rozumowaniach i wnioskach teologicznych. Wchodząc na tę drogę, zna jej trudności i niebezpieczeństwa, ale też ma pochodnię, która w labiryncie dociekań nie pozwala mu zbłądzić. Pochodnią tą jest zasada, na Soborze Watykańskim wskazana, która pozwala na takie badania, owszem, pochwala je i do nich zachęca pod warunkiem, aby one czynione były z "umysłem oświeconym wiarą, skrzętnie, pobożnie i trzeźwo" "Ratio... fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quaerit, aliquam, Deo dante, mysteriorum intelligentiam, eamque fructuosissimam assequitur" (Constit. I, de Fide, cap. 4). Tej zasady trzymali się wielcy teologowie i jej też teologia zawdzięcza swój rozwój.

Wychodząc z zasady analogicznego podobieństwa organizmu ludzkiego, rozbiera autor rożne fakty w rozwoju tego ostatniego, i twierdzi, iż podobny proces, w znaczeniu duchowym, odbywa się w duszy za pomocą charakterów sakramentalnych.

Szczegółowo rozwija autor to twierdzenie i uzasadnia je Pismem św. i Ojcami.

Tak jak pierwszym stopniem w procesie, przygotowującym materię do przyjęcia życia, jest jej przyswojenie i upodobnienie, tj. iż musi się ona stać ciałem ludzkim, tak i w ciele mistycznym Chrystusa to przyswojenie i upodobnienie duszy, czyli urobienie jej i uzdolnienie do przyjęcia nadprzyrodzonego życia łaski, jest pierwszym stopniem duchowego jej rozwoju, dokonanym przez charakter chrztu. Spełnia on to upodobnienie duszy, wyciskając na niej piętno przynależności do Chrystusa, przez które On nabywa swych do niej praw, piętno podobieństwa do Niego, będącego najniższym stopniem podobieństwa, podobieństwem, w równym stopniu wszystkim duszom udzielanym, bez względu na to, czy ktoś chrzest w dobrym lub złym usposobieniu przyjmuje.

Drugim procesem, któremu podlega materia już przyswojona, mająca się stać żyjącym doskonałym organizmem, jest przyjęcie przez nią pewnej formy i kształtów czyli wyrobienie członków.

W mistycznym Ciele Chrystusa coś podobnego się dzieje; członki, objawiające większą moc i żywotność, wyrabiają się tu za pomocą czynnika nadprzyrodzonego, którym jest drugi charakter sakramentalny – bierzmowania. Dzieje się to przez szczególne umocnienie i udoskonalenie duszy, przez nadanie jej pewnej męskości i dojrzałości, przez uzbrojenie jej do walki i działania na zewnątrz: przez nadanie jej pewnego urzędu w Królestwie Chrystusa i obdarzenie jej potęgą i mocą Jego.

Trzecim, na koniec, procesem, nadającym ludzkiemu organizmowi najwyższą doskonałość, jest wytworzenie w nim organów, których zadaniem jest być narzędziem duszy, roznoszącym życie po całym ustroju.

W Ciele mistycznym Chrystusa również potrzeba organów, które by życie Jezusowe roznosiły po całym obszarze Kościoła. Funkcje te spełniają, obdarzone charakterem kapłaństwa, członki Kościoła. Tworzą się one w mistycznym Ciele Chrystusa, przez tajemniczy udział w godności arcykapłańskiej Jego, przez ścisły stosunek, do którego dopuszczona zostaje dusza z Chrystusem Odkupicielem: a ponieważ trzy są święcenia mające na pewno charakter sakramentalny: diakona, kapłana i biskupa, więc też trojaki jest charakter, właściwy każdemu z tych stopni, wyciskający na duszy przyjmującego nowe, i coraz to doskonalsze, podobieństwo z Chrystusem i wprowadzający do coraz to większego udziału w Kapłaństwie Jego.

Tak doskonała jest organizacja mistycznego Ciała Chrystusa! Wszystkie członki spojone są z Głową-Chrystusem: niektóre z nich – doskonalsze – mają obowiązek pracy i obrony: organa zaś roznoszą życie Jezusowe po całym organizmie i mają zdolność tworzenia nowych członków i organów. Ma więc w sobie i warunki bytu i zdolność odradzania się. Tym sposobem bez przerwy spełnia swą błogosławioną misję uświęcenia ludzi nawet mimo odpadania pojedynczych członków, mimo śmiertelności rodzaju ludzkiego: w szeregu wieków wchłania w siebie pokolenia, przetwarza je i doprowadza do progu wieczności jako materiał do przyszłej budowy wielkiego organizmu niebieskiego, owej wielkiej rodziny świętością i łaską utwierdzonej, miłością Boga zespolonej, mającej uczestniczyć wiekuiście w bycie i szczęściu Boskiej natury. Dokonawszy tej misji, Oblubienica Chrystusowa wejdzie w wieczność, aby z Oblubieńcem swoim wiekuiste gody weselne obchodzić.

Piękne studium swoje zamyka autor uwagą, że tylko w świetle w powyższy sposób wyłożonej tajemnicy mistycznego Ciała Chrystusa i stosunku do niego charakterów sakramentalnych, można należycie zrozumieć niektóre porównania i teksty Pisma Św., oraz znaczenie tychże charakterów, w ogóle mało znanych, a którym jednak wielka przypada rola w porządku nadprzyrodzonym.

Kończąc streszczenie pracy O. Piątkiewicza, wyrażamy gorące pragnienie, aby w niedalekiej przyszłości z gotowych już monografii i fragmentów oraz samodzielnych, pojedynczo czy zbiorowo dokonanych przez teologów, utworzyć się mogła całkowita i systematyczna "Summa Teologiczna", osnuta na tle mistycznego Ciała Chrystusowego, której tak świetnie rzucony zarys dał nam Czcigodny autor w swej zacnej pracy.

Ks. Jan Niedzielski

Recenzja powyższa zamieszczona została w "Kwartalniku Teologicznym". Czasopismo poświęcone wiedzy katolickiej wydawane przez ks. A. Szaniawskiego. Rocznik II. Zeszyt III. Warszawa 1903, ss. (1)-(4).

(Pisownię nieznacznie uwspółcześniono).