INTRODUCTIO

S. THEOLOGIAM DOGMATICAM

AD MENTEM

D. THOMAE AQUINATIS

P. CONSTANTINUS DE SCHAEZLER SI

–––––––––

Caput III.

De fontibus theologiae

––––––––

SECTIO PRIMA.

De locis theologicis primi ordinis, id est de fontibus divinis theologiae, deque regula ejus infallibili

–––––––

QUAESTIO TERTIA.

De infallibili Ecclesiae magisterio

––––––

ARTICULUS SECUNDUS.

De infallibili Ecclesiae magisterio spectato in subjecto ejus

Magisterium Ecclesiae solemni exercetur actu, qui habetur in authenticis declarationibus supremae auctoritatis. Sed etiam praeter actum istum solemnem sensus magisterii illius certo cognosci potest, cum non desint modi qui de sensu Ecclesiae universalis, quae falli nequit in rebus fidei ac morum, indubitatum praebent indicium.

Propositio I.

Infallibile magisterium divinitus institutum ad Ecclesiam in veritate conservandam, pertinet ad caput ejus, Pontificem Romanum. A Summo Pontifice derivatur in corpus Episcoporum, quatenus cum Papa conjunctum influxu ejus movetur.

1. S. Thomas loquens de auctoritate universalis Ecclesiae circa res fidei et morum (vi cujus auctoritatis Ecclesia est regula proxima fidei) sic edicit: Quae quidem auctoritas principaliter (h. e. velut in principe) residet in Summo Pontifice (2. 2. q. 11 a. 2 ad 3). Nam – sic hujus rei causam assignat – per diversitatem sententiarum (circa ea, quae fidei sunt) divideretur Ecclesia, nisi in unitate per unius sententiam conservaretur (Contr. Gent. IV. 76). Quapropter ad auctoritatem Summi Pontificis pertinet, finaliter determinare ea quae sunt fidei, ut ab omnibus inconcussa fide teneantur (2. 2. q. 1 a. 10). Et hoc quidem, ut ibidem ait, ad solam auctoritatem Summi Pontificis pertinet. Si ergo corpori quoque pastorum supremum in Ecclesia magisterium tribuitur, hoc ideo fit, quia a Summo Pontifice tamquam a fonte et capite in ipsum derivatur. Quidquid ergo auctoritatis in Synodo et in Ecclesia est, a Papa derivatur. Quod facile ostendi potest (sicut jam cum Angelico innuimus) ex ipsa constitutione Ecclesiae. Princeps enim Apostolorum Petrus (Mat. 16, 18) a Christo constitutus fundamentum Ecclesiae (super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam), hanc virtutem petrae, qua efficitur Ecclesiae fundamentum, praecipue habet propter infallibilitatem, utpote in ipso Petro concessam successoribus ejus, Summis Pontificibus. Atqui aedificium, quamcunque habet firmitatem, a fundamento accipit. Pariter ergo infallibilitas, qua Christus instructam voluit Ecclesiam docentem, in eam a Petro derivatur. Et hac ratione, in laudatum locum S. Thomas ait, Papa qui est loco S. Petri, habet plenariam potestatem, alii vero ab ipso. Item S. Doctor: "Hinc est, quod Petro dixit ante ascensionem Pasce oves meas, Joan. 21, 17; et ante passionem Tu aliquando conversus confirma fratres tuos, Luc. 22, 32; et ei soli promisit Tibi dabo claves regni coelorum, Mat. 16, 19, ut ostenderetur potestas clavium per eum ad alios derivanda, ad conservandam Ecclesiae unitatem" (Contr. Gent. l. c.). Non desunt alia testimonia S. Doctoris, quae probant illum reapse hoc sensu dixisse auctoritatem universalis Ecclesiae (definiendi res fidei et morum) principaliter residere in Summo Pontifice. Videlicet auctoritas docendi infallibiliter res fidei et morum, hoc sensu principaliter residet in Summo Pontifice, quatenus ab eo derivatur tota infallibilitas Ecclesiae docentis, id est corporis Episcoporum. Conferantur quaeso, quae hac de re habet S. Doctor II. Sent. d. 44 q. 2 a. 3 exposit. text.; IV. Sent. d. 20 q. 1 a. 4 solut. 3; d. 24 q. 2 a. 1 solut. 1. ad 3; d. 24 q. 3 a. 2 solut. 3. ad 1.

2. Universalis Ecclesiae auctoritas docendi in actum educitur per ipsum Summum Pontificem. Extat hac de re insignis doctrina Angelici Praeceptoris ubi quaerit Utrum omnes aequaliter teneantur ad habendam fidem explicitam. Negat S. Doctor. Siquidem superiores debent habere fidem magis explicitam, quam inferiores. Superiorum enim est instruere inferiores de rebus fidei; atque ideo sufficit, ut inferiores credant implicite ea omnia, de quibus superiores habent fidem explicitam. Sed hoc, en difficultas, videtur periculosum, quia posset contingere, quod illi majores errarent. Cui deinceps difficultati S. Doctor respondet: "Minores non habent fidem implicitam in fide majorum, nisi quatenus majores adhaerent doctrinae divinae. Unde et Apostolus dicit 1. Cor. 4, 16 Imitatores mei estote, sicut et ego Christi. Unde humana cognitio non fit regula fidei, sed veritas divina, e qua si aliqui majorum deficiant, non praejudicant fidei simplicium, qui eos rectam fidem habere credunt, nisi pertinaciter eorum erroribus in particulari adhaereant contra universalis Ecclesiae fidem, quae non potest deficere, Domino dicente Luc. 22, 32 Ego rogavi pro te Petre, ut non deficiat fides tua" (2. 2. q. 2 a. 6 ad 3). Duo ibi S. Doctor statuit: a) Veritas divina nobis exhibetur fide universalis Ecclesiae; b) fides autem universalis Ecclesiae a Summo Pontifice est discenda. Innitimur ergo divinae veritati, quatenus obedimus Summo Pontifici, successori Petri. Quod enim fide universalis Ecclesiae divina veritas infallibiliter nobis exhibetur, ratio est, quia pro fide Petri Dominus rogavit. "Ecclesia generalis", S. Thomas ait, "non potest errare; quia ille, qui in omnibus exauditus est pro sua reverentia, dicit Petro, super cujus confessione Ecclesia fundata est: Ego pro te rogavi Petre" (IV. Sent. dist. 20 q. 1 a. 3).

3. Est insuper attendenda causa, cur in Ecclesia esse debeat unum caput. Hoc S. Thomas censet necessarium esse ad conservandam unitatem fidei. Quod autem unitas fidei in Ecclesia conservetur, in hoc proprie consistit ejus infallibilitas, scilicet passiva quam aiunt. Si ergo conservatio Ecclesiae in unitate fidei pendet ab uno capite, consequenter dicendum erit, infallibilitatem ipsius Ecclesiae niti infallibilitate Summi Pontificis, ipsi in Petro promissa. Disputat autem S. Doctor loco supra citato ad hunc modum: "Circa ea quae fidei sunt, contingit quaestiones moveri; per diversitatem autem sententiarum divideretur Ecclesia, nisi in unitatem per unius sententiam conservaretur. Exigitur ergo ad unitatem Ecclesiae conservandam, quod sit unus qui toti Ecclesiae praesit". Porro autem alibi S. Doctor rem eandem sic eloquitur: "Nova editio symboli necessaria est ad vitandum insurgentes errores. Ad illius ergo auctoritatem pertinet editio symboli, ad cujus auctoritatem pertinet finaliter determinare ea quae sunt fidei, ut ab omnibus inconcussa fide teneantur. Hoc autem pertinet ad auctoritatem Summi Pontificis.... Et hujus ratio est, quia una fides debet esse totius Ecclesiae.... quod servari non posset, nisi quaestio fidei exorta determinetur per eum, qui toti Ecclesiae praeest, ut sic ejus sententia a tota Ecclesia firmiter teneatur. Et ideo ad solam auctoritatem Summi Pontificis pertinet nova editio symboli, sicut et omnia alia, quae pertinent ad totam Ecclesiam, ut congregare Synodum generalem et alia hujusmodi" (2. 2. q. 1 a. 10). Quam autem S. Thomas Summo Pontifici hic attribuit potestatem respectu Synodi generalis alio in loco accuratius sic describit: "Sicut posterior Synodus habet potestatem interpretandi symbolum a priori conditum, ac ponendi aliqua ad ejus explanationem; ita etiam Romanus Pontifex hoc sua auctoritate potest, cujus sola auctoritate Synodus congregari potest, et a quo sententia Synodi confirmatur, et ad ipsum a Synodo appellatur.... Nec est necessarium, quod ad hujusmodi expositionem faciendam universale Concilium congregetur" (De potentia q. 10 a. 4 ad 13).

4. Unitas fidei ac proinde infallibilitas ipsius Ecclesiae, est causa finalis, propter quam Summus Pontifex est infallibilis, quoties munere suo Apostolico fungens, universam docet Ecclesiam de rebus fidei et morum. Consequenter autem infallibilitas Summi Pontificis est causa efficiens infallibilitatem Ecclesiae universalis, intelligendo hanc Ecclesiae universalis infallibilitatem sensu supra explicato: non quasi ipsum supremum magisterium quod inseparabiliter et indivisibiliter inhaeret uni primatui Romani Pontificis, discerperetur et divideretur Pontificem inter et episcoporum corpus, cum non major auctoritas, intensive loquendo sit in Synodo generali congregata a Summo Pontifice, et ab ipso confirmata, vel in Ecclesia universali simul cum Papa, quam in Papa solo, sed eadem omnino. Quare ad conservandam in Ecclesia unitatem fidei, imprimis necessarium est, ut corpus Pastorum, quod ipsum suo modo in societatem vocatur supremi Ecclesiae magisterii, cum capite Ecclesiae semper unitum maneat. Spectat igitur ad suavem Dei providentiam conservare hanc unionem, id est quoad corpus Ecclesiae docentis per se spectatum, quidquid sit de singulis membris ejus, quae deficere possunt.

5. Ad rite intelligendum subjectum infallibilitatis, speciatim contemplari oportet corpus Pastorum in Concilio generali unitum cum Summo Pontifice. Corpus Pastorum sic spectatum, eadem pollet auctoritate, quam ipse Pontifex immediate a Deo accepit, ita ut jus condocendi et conjudicandi una cum Pontifice de rebus totam Ecclesiam spectantibus illi conveniat, quamvis illi non communicetur ipsamet infallibilitas judicis soli Ecclesiae principi ac monarchae divinitus promissa et incommunicabiliter concredita. Quatenus autem corpus Pastorum, in Concilio generali congregatum, una cum Pontifice constituit Ecclesiam docentem, recte dicitur subjectum immediatum infallibilitatis illius, qua Christus Ecclesiam suam instructam esse voluit. Aliter vero dicendum est, si corpus Pastorum, quamvis re conjunctum cum Pontifice, mente tamen ab eo distinguatur. Sic consideratum corpus Pastorum recte non dicitur subjectum immediatum infallibilitatis. Siquidem congregatio Pastorum infallibilitatem habet, non ex sese, sed derivatam a Pontifice. Hinc si fiat quaestio de subjecto immediato infallibilitatis, utrum duplex sit, an unum; respondeo unum esse, scilicet ipsam Ecclesiam docentem. Haec autem dupliciter spectari potest. Videlicet Summus Pontifex potestatem, quam immediate a Christo tenet, infallibiliter docendi veritates fidei ac morum, aut exercet per se solus, aut simul cum episcopis in Concilio congregatis. Si posteriori modo Concilium spectetur, id est prout una cum Pontifice constituit Ecclesiam docentem, una cum Pontifice infallibilitatem suam habet immediate a Christo. Neque tamen hoc modo loquendi inducitur duplex subjectum immediatum infallibilitatis. Sed hoc de se unum tantum est, quamvis dupliciter spectari possit, prout scilicet Ecclesia docens duplicem actum habet, alterum procedentem a solo Pontifice, alterum a Pontifice simul cum Concilio. Ipsum autem Concilium, si seorsum a Pontifice spectetur, infallibilitatem mediate habet, derivatam scilicet a Pontifice. Hunc modum considerandi subjectum infallibilitatis disco a Cajetano, qui adducto notissimo effato S. Leonis M., Christum voluisse a Petro quasi quodam capite dona sua in corpus omne manare, ita prosequitur: "Ubi manifeste patet, a Papa omne reliquum corpus Ecclesiae velut a capite potestatem sortiri. Et sic sumendo Ecclesiam universalem, constat quod habet immediate auctoritatem a Jesu Christo, nihil enim mediat inter ipsam et Jesum Christum. Sed ex hoc non habetur, quod comparando membra aliqua, puta corpus sine capite, ad Christum, habeant immediate potestatem ab ipso, sed sufficit, quod totum habeat immediate a Jesu Christo, partes autem inter se ordine quodam, et in caput primo, et per caput in corpus reliquum potestatem diffundit Salvator noster" (1).

6. Ad confirmationem hujus doctrinae paucis perpendere juverit ipsa verba, quibus Vaticanum Concilium (in hoc modo loquendi mire consentiens cum doctrina S. Thomae, quod auctoritas universalis Ecclesiae principaliter residet in Summo Pontifice) solemniter definivit, Summum Pontificem per assistentiam divinam ipsi in B. Petro promissam, ea infallibilitate pollere, qua divinus Redemptor Ecclesiam suam in definienda doctrina de fide vel moribus instructam esse voluit. Stando igitur huic decreto, id est quoniam infallibilitas Summi Pontificis eadem est, qua instruitur Ecclesia docens, seu corpus Pastorum; nonne consequenter infallibilitas Ecclesiae docentis (quatenus mente concipitur seorsum a Papa) recte dicitur derivari in eam a Summo Pontifice? In opposita sententia, statuente scilicet corpus episcoporum (seorsum a Papa) immediate per se subjectum esse infallibilitatis, a) non bene intelligitur, cur corpus episcoporum infallibile sit solummodo in unione cum Papa; b) hoc habetur inconveniens, quod, cum infallibilitas Summi Pontificis una eademque sit, atque infallibilitas ipsius Ecclesiae, Christus Ecclesiam bis instruxisset eadem infallibilitate, primum largiendo eam Petro, deinceps corpori Pastorum; quae quidem iterata collatio ejusdem infallibilitatis, utpote res supervacanea, Deo attribuenda non est; siquidem nihil superflui facit, suosque fines viis simplicissimis consequitur. Sic quod ad rem nostram attinet, conferendo infallibilitatem capiti Ecclesiae, simul eam contulit Ecclesiae universae. Quatenus autem Ecclesia docens sumitur una cum Papa (et solum sic sumpta de facto gaudet dono infallibilitatis), eatenus utrumque, et caput et corpus, simul unum idemque sunt infallibilitatis subjectum. Et haec sufficiunt ad tollendum scrupulum, quasi sententia nostra detraheret de potestate episcopali.

7. Episcopi in Concilio generali sedentes non sunt simplices consiliarii Papae, sed tamquam veri judices sententiam ferunt. Verum auctoritatem ad judicium hujusmodi a Papa accipiunt. Et vero, etiam quatenus judicium fidei procedit ab episcopis in Concilio adunatis, in illud influit auctoritas Pontificis, nempe ut causa prima, concurrentibus episcopis ad judicium fidei per modum causae secundae. Id quidem probatur ipso facto, quod Concilium sine auctoritate Pontificis nihil valet. Insuper suadetur e principiis S. Thomae. Attendatur quaeso haec doctrina: "Potestas superior et inferior dupliciter se possunt habere, aut ita quod inferior potestas ex toto oriatur ex superiori: et tunc virtus tota inferioris fundatur super virtutem superioris; et ideo simpliciter in omnibus est magis obediendum potestati superiori, quam inferiori: sicut etiam in naturalibus causa prima plus influit super causatum causae secundae, quam etiam ipsa causa secunda.... et sic se habet potestas Dei ad omnem potestatem creatam. Sic etiam se habet potestas Papae ad omnem potestatem in Ecclesia, quia ab ipso Papa gradus dignitatum diversi in Ecclesia disponuntur, et ordinantur; unde ejus potestas est quoddam Ecclesiae fundamentum" (II. Sent. dist. ult. in exposit. litterae).

Deinde considerandus est diversus finis potestatis Papae et episcoporum. "Ubicunque", inquit S. Thomas, "multa sunt ordinata in unum, oportet esse aliquod universale regimen super particularia regitiva; quia in omnibus virtutibus et actibus.... est ordo secundum ordinem finium. Bonum autem commune est divinius quam bonum speciale; ideo super potestatem regitivam quae communicat bonum speciale, oportet esse potestatem regitivam universalem respectu boni communis; alias non potest esse colligatio ad unum. Et ideo cum tota Ecclesia sit unum corpus, oportet, si ista unitas debeat servari, quod sit aliqua potestas regitiva respectu totius Ecclesiae super potestatem episcopalem, qua unaquaeque specialis ecclesia regitur, et haec est potestas Papae" (IV. Sent. dist. 24 quaest. ult. a. 2 solut. 3). Ex hoc autem diverso fine potestatis Pontificiae et Episcopalis colligitur ordinatio earum ad invicem. "Necesse est enim", ait Angelicus, "cum omne agens agat propter finem, quod omnis causa convertat suos effectus ad suum finem; et ideo cum secundum ordinem agentium sive moventium sit ordo finium, necesse est quod ad ultimum finem convertatur homo per motionem primi moventis, ad finem autem proximum per motionem alicujus inferiorum moventium; sicut animus militis convertitur ad quaerendam victoriam ex motione ducis exercitus, ad sequendum autem vexillum alicujus aciei ex motione tribuni" (1. 2. q. 109 a. 6). Ita etiam res contingit circa judicium fidei emissum ab episcopis in Conciliis generalibus. Ipsi quoque ad tale judicium convertuntur ex motione ducis exercitus, scilicet Summi Pontificis. Ordo agentium siquidem sequitur ordinem finium. Quid hoc sibi vult? Scilicet agens quilibet adaequari debet fini, propter quem agit. Finis autem judiciorum Concilii est regimen universalis Ecclesiae. Cui quidem fini non adaequatur jurisdictio episcopalis per se ipsam. Episcopi ergo ad tale judicium convertuntur ex motione Pontificis.

Secundum sententiam antiquorum ecclesiastica hierarchia imitatur hierarchiam SS. Angelorum. Ad illam igitur, id est ad diversos gradus potestatis in Ecclesia, suo modo possunt referri quae docent antiqui de influxu superiorum Angelorum in inferiores. De hoc autem S. Thomas docet: Substantiae intellectuales superiores perfectiorem cognitionem praedicti ordinis (ordinis divinae providentiae) immediate consequuntur a Deo; quam quidem perfectionem oportet, quod aliae inferiores per eos consequantur (Contr. Gent. lib. III. cap. 80). Pariter ergo spiritualis potestas competens corpori episcoporum, judicandi res fidei ac morum in Conciliis generalibus, a Summo Pontifice in illud derivatur.

8. Hac occasione quaeres: Nonne episcopalis potestas immediate a Deo est? Respondeo distinguendo: Potestas ordinis – concedo; potestas jurisdictionis – subdistinguo; in generali – concedo; in particulari ac speciatim quoad actum de quo quaeritur – nego. Potestas jurisdictionis episcoporum in genere juris divini est. Voluit enim Deus, esse in Ecclesia episcopos cum jurisdictione ordinaria. Ast eorum potestas non supra totam Ecclesiam extenditur, sed habet suos fines a Summo Pontifice determinatos. Itaque jurisdictio ordinaria episcoporum spectata in particulari, non est immediate ex institutione divina. Nedum immediate a Deo ordinetur ad universale regimen Ecclesiae, quo spectant definitiones Conciliorum generalium. Denique si quis urgeat dicendo, episcopos successores esse Apostolorum; id verum est quoad jurisdictionem in se spectatam; non ita autem quoad modum jurisdictionis. Apostolorum enim jurisdictio totum comprehendebat orbem terrarum, jurisdictio episcoporum non item. Neque ergo etiam in ea potestate, quam Apostoli habebant supra universam Ecclesiam, illis episcopi succedunt. Quoties igitur concurrunt ad universale Ecclesiae regimen, velut in Conciliis generalibus, auctoritatem tali exercendo judicio accipiunt a Pontifice.

Propositio II.

Infallibilitate Papali praeclare confirmatur principium, quod in magisterio Ecclesiae prima veritas explicat seipsam.

Inter varia bona, quae definitio Vaticana generi humano attulit, hoc etiam, nec sane ultimo loco, numerari debet, quod per eam denuo assertus fuit, ut ita dicam primatus veritatis, multifariam obscuratus ille quidem neotericis quibusdam theoriis, quibus misere irretiti homines, aegre intellexerunt, dari posse talem manifestationem primae veritatis, quae sit infallibilis, id est, quae minime pendeat a dispositione organorum, quibus perficitur. Itaque primatum veritatis in eo constituimus, quod veritas est prior humano intellectu. Non enim producitur ab ipso intellectu; sed cognitio ejus accipitur aliunde, ab ipsa scilicet veritate prima, quae variis modis se reddit cognoscibilem. "Hanc ergo veritatem", sic primatum ejus demonstrat S. Augustinus, "in qua una tam multa conspicimus, excellentiorem putas esse, quam mens nostra est, an aequalem mentibus nostris, an etiam inferiorem? Sed si esset inferior, non secundum illam, sed de illa judicaremus.... Si autem esset aequalis mentibus nostris haec veritas, mutabilis etiam ipsa esset. Mentes enim nostrae aliquando eam plus vident, aliquando minus, et ex hoc fatentur se esse mutabiles: cum illa in se manens, nec proficiat, cum plus a nobis videtur, nec deficiat, cum minus, sed integra et incorrupta, et conversos laetificet lumine, et aversos puniat caecitate" (2).

Quod supra S. Thomas edixit, veritatem primam ut est objectum fidei, habere rationem formalem fidei; id S. Augustinus de omni generatim cognitione veritatis ita pulchre asserit: "Illuc ergo tende, unde ipsum lumen rationis accenditur. Quo enim pervenit omnis bonus ratiocinator, nisi ad veritatem? cum ad seipsam veritas non utique ratiocinando perveniat, sed quod ratiocinantes appetunt, ipsa sit. Vide ibi convenientiam, qua superior esse non possit, et ipse conveni cum ea. Confitere te non esse quod ipsa est: siquidem se ipsa non quaerit, tu autem ad ipsam quaerendo venisti, non locorum spatio, sed mentis affectu, ut ipse interior homo cum suo inhabitatore, non infima et carnali, sed summa et spirituali voluptate conveniat" (3).

Cum igitur in omni cognitione veritatis certo quodam modo prima veritas communicat seipsam humano intellectui: hinc dari potest talis communicatio ejus, ut ipsa prima veritas, quamvis pro praesenti conditione solum apprehendatur sub velo certorum signorum, sub iis tamen explicando seipsam, infallibiliter nobis innotescat. Sic ergo ipsa per se, non solum ut apparet nobis, fit suprema regula cognitionum nostrarum et actionum. In ordine autem ad talem manifestationem primae veritatis, nullum omnino humanum organum, quantumvis alioquin perfectum, ex sese proportionatum est. Sola ipsa per se prima veritas potest efficere, ut infallibiliter nobis manifestetur. Idcirco reperitur essentia Christianismi sub iis solis formis, signisque, quibus prima veritas pro suo beneplacito uti voluit ad talem operandam manifestationem sui, infallibilem scilicet et hoc sensu immediatam, in qua stat essentia Christianae religionis. Haec ergo habetur in sola Ecclesia, doctrina cujus procedit e veritate prima.

Quamvis autem lumine fidei opus sit ad rite percipiendam manifestationem primae veritatis in Ecclesia; aliquatenus tamen etiam officium scientiae est, disponere suo modo ingenia ad tam sublimem intelligentiam. Quod scientia praestat potissimum negative, eliminando scilicet praeposteras theorias, quibus mentes avertuntur a sano intellectu catholicae doctrinae. Et vero nostra aetate, ut constat tot documentis, homines etiam caeteroquin boni maximam difficultatem experiuntur ad recte percipiendam vim catholicae doctrinae. Est hoc forte gravissimum malorum, quae moderna philosophia intulit humano generi. Attendantur ephemerides, comitia legislatorum audiantur. Quoties de rebus Ecclesiae agunt, insulsissime garriunt. Ea praesertim, quae de infallibilitate Romani Pontificis circumferuntur a praeconibus opinionis publicae, incredibilem produnt ignorationem veri. Est autem theologi, causam investigare tam foedae hallucinationis.

10. Definitionibus authentici magisterii de rebus fidei ac morum alacriter adhaeretur, ubicunque intellectum fuerit, in iis primam veritatem explicare seipsam. Hoc autem principium, quod prima veritas aliquam sui manifestationem ipsa per se operetur, vix aegre componitur cum placitis scientiae neotericae. Hujus enim scientiae parentes ac principes numerari debent inter eos, qui dicente S. Thoma virtuti Dei et scientiae terminum imposuerunt, aliqua ejus potentiae et scientiae subtrahentes (In epist. ad Rom. cap. 1, lect. 7). Hoc autem male egerunt; quia, ut idem S. Doctor censet, non adverterunt monitum Scripturae: Glorificantes Dominum quantumcunque poteritis (Eccli. 43, 32). Ad gloriam Dei etiam illud pertinet, quod, licet nondum possimus videre essentiam ejus, ipse tamen per se, jam nunc nos doceat. Scilicet per doctrinam Ecclesiae prima veritas non quomodocunque, sed immediate per se, nobis manifestatur. Dixeris: si per medium Ecclesiae, quomodo immediate? Doctrina Ecclesiae in ordine ad cognitionem primae veritatis medium est – solius propositionis, – non manifestationis. Enimvero prima veritas simul atque rite apprehensa est per medium Ecclesiae, protinus explicat se ipsam, ac per se manifestatur nobis.

Moderna scientia non aliam cognoscit manifestationem primae veritatis praeter eam, quae fit ex nobis, id est hoc sensu, quod ejus causa efficiens sit solus intellectus humanus. Quem Subjectivismum modernae scientiae S. Thomas explodit inquiens: Loquitur autem non a se quicunque studet loqui veritatem. Omnis veritatis cognitio ab alio est, vel per modum quidem disciplinae, ut a magistro; vel per modum revelationis, ut a Deo; vel per inventionem, ut ab ipsis rebus (In Ev. Joan. cap. VII. lect. 2). Etiam manifestatio primae veritatis ex nobis fundatur in aliqua manifestatione ejus per se. Magistra natura, inquit Tertullianus, anima discipula. Quidquid aut illa edocuit, aut ista perdidicit, a Deo traditum est, magistro scilicet ipsius magistrae (4). Hoc autem sublato primatu veritatis, pendet tota manifestatio ejus ab operatione mentis nostrae, ac naturali ejus virtute mensuratur. Hic habes rationem, cur alumni modernae philosophiae circa supernaturalia tantopere hallucinantur. Et vero quandoque etiam tales, qui studiose affectant contemptum modernae philosophiae, dominio ejus, quin ipsi sciant, subjiciuntur. Ignorantes primam veritatem, praeter manifestationem ejus ex nobis, manifestari etiam per se, in judicando adhibent eam solam mensuram, quam habent in se ipsis, atque adeo secundum hanc judicare volunt etiam divina et supernaturalia. Videlicet non intelligunt, cognitionem nostram a divino intellectu mensurari, adeoque ignorant, in ipso Deo quaeri debere supremam normam cognitionis nostrae. Cum autem praeter manifestationem primae veritatis, quae fit ex nobis, aliam non cognoscant, consequenter in homine, non in Deo, supremam normam collocant rerum humanarum. Nihil verum, jam Tertullianus ait, in his, qui Deum nesciunt praesidem et magistrum veritatis (5). Sic ubi aliquando obscurata fuerit notio primae veritatis, per se operantis manifestationem sui (quam quidem manifestationem etiam cognitio nostra naturalis pro fundamento habet), in multos errores inciditur, etiam quod ad naturalem cognitionem attinet. Qui praeter manifestationem primae veritatis, quae fit ex nobis, aliam non admittunt, ii aut secundum dogma Kantianum statuere debent objectum cognitionis nostrae non esse res secundum se, sed solas apparentias earum; aut si haec sententia nimis jejuna visa fuerit, cogentur dicere cum Pantheistis, in operatione propria humani intellectus semet explicare ipsam veritatem primam, cujus illi quoque nullam altiorem manifestationem admittunt, praeter eam in humano intellectu.

11. Contra hos errores, quibus tota moderna societas plus minusve inficitur, egregie militat Vaticana definitio de infallibilitate Summi Pontificis. In ea siquidem asserta habes haec duo, quibus rite intellectis explosi manent omnes moderni errores. Primum est, quod datur cognitio quaedam primae veritatis ut est in se, non solum ut a nobis concipitur; alias enim manifestatio ejus non esset infallibilis. Alterum est, quod haec manifestatio primae veritatis ut est in se, adeoque manifestatio ejus infallibilis, habetur non in nobis, sed in externo aliquo, sub quo prima veritas per se operatur manifestationem istam sui. Ubi autem illud externum reperiatur, circa hoc prudens nemo dubius esse potest. Illud reperiri solum in Ecclesia, praesertim hac nostra aetate factis clarissimis demonstratur. Quamvis enim destituta Ecclesia mediis omnibus humanis; quamvis dempta libertate, instituendi catholice juventutem; quamvis tot quotidie adhibitis illecebris ad decipiendos simplices; extant tamen indubia indicia fidei in populo adhuc vivae, imo ultimis hisce quamvis miserrimis temporibus auctae magis, quam diminutae. Ex hisce autem indiciis operatio primae veritatis, per se operantis manifestationem sui in Ecclesia, eo clarius colligitur, quo plures hodie causae concurrunt, minitantes evellere fidem e cordibus hominum. Profecto contra tot errores, modo clam serpentes, modo furentes aperte in Ecclesiam, haec feliciter luctari non posset, nisi praedicationem ejus comitaretur actio primae veritatis, operantis per se manifestationem sui in doctrina Ecclesiae; qua quidem operatione primae veritatis quotquot sunt ex veritate, atque ideo vocem ejus audiunt, in fide conservantur. Tot igitur indicia fidei adhuc vivae in populo, luculenter probant perennem operationem primae veritatis, se ipsam explicantis in doctrina Ecclesiae. Denique hujus rei praeclarissimum documentum est ipsa Papalis infallibilitas, benignissimo Dei consilio solemniter definita hoc ipso tempore, quo humanum genus tali documento tantopere indigebat. Idcirco hujus definitionis singularem vim meditari, atque exponere, ad officium theologi spectat, quo humanum genus magis magisque bona illa percipiat, quae vult benignus Deus, ut ex ista definitione proveniant.

12. Actus supremi in Ecclesia magisterii procedere ab actione quodam primae veritatis, in iis explicantis seipsam, facile didiceris ex eo, quod magisterium illud exercetur, ut ait S. Thomas, sententia unius. Si enim manifestatio illa primae veritatis humano studio esset perficienda, tunc intentum hujusmodi longe securius concursu plurium obtineretur. Sic vel ipsa sacra monarchia, in qua supremum Ecclesiae magisterium divinitus constitutum est, diserte praedicat principium, quod in eo prima veritas explicat seipsam.

Porro autem in hoc conceptu rationem habes, cur universa Ecclesia firmiter tenere debeat sententiam Pontificis e cathedra loquentis: ideo scilicet, quia procedit ex veritate prima. Haec consideratio est omnino ad mentem S. Doctoris. Ipse etiam dum considerat definitionem Pontificis ut regulam fidei, simul vult attendi ad aliquid extrinsecum, propter quod talis definitio est infallibilis. Hoc extrinsecum est veritas prima in definitione illa explicans se ipsam. "Aliquid potest judicari possibile secundum se consideratum, quod relatum ad aliquid extrinsecum, impossibile invenitur. Dico ergo, quod judicium eorum qui praesunt Ecclesiae potest errare in quibuslibet, si personae eorum tantum respiciuntur. Si vero consideretur divina providentia, quae Ecclesiam suam Spiritu Sancto dirigit, ut non erret, sicut ipse promisit Joan. 14, quod Spiritus Sanctus adveniens doceret omnem veritatem, de necessariis scilicet ad salutem; certum est quod judicium Ecclesiae universalis errare in his quae ad fidem pertinent impossibile est" (2. 2. q. 1 ad 10).

Quoniam autem infallibilitas Summi Pontificis refertur ad aliquid extrinsecum, ideo definitio Pontificis, quae est pro nobis regula fidei, suam etiam regulam habet, ad quam debet conformari. Est enim doctrina Ecclesiae regula infallibilis, quatenus procedit ex veritate prima in Scripturis sacris manifestata. Itaque ut definitiones Pontificis recte considerentur tamquam regula fidei, consideranda est divina veritas, prout scilicet, postquam in sacra Scriptura ac traditione sufficienter de se manifestata est, in definitionibus Pontificis etiam quoad nos explicat seipsam, atque manifestat. Quod Cajetanus in praefatum locum scite sic eloquitur. "Papa dupliciter definit, scilicet vel ex sola auctoritate papatus (nempe seorsum a divina assistentia): et de his procedit regula, quod par in parem (praesens Papa in futurum) non habet imperium; vel ex auctoritate papatus ut substat divinae assistentiae dirigenti in hoc certe et indubie: et in his Papa ligat seipsum et successores, et definit irrevocabiliter, eo quod sine poenitentia sunt dona Dei. Et ratio est, quia in his Papa excedit se ipsum, sicut David in excedendo se ipsum, se et omnes vere judicavit mendaces, dicens: Ego dixi in excessu meo: omnis homo mendax. Talia autem sunt ea quae sunt fidei, quod scilicet Papa non ex sola papatus auctoritate, sed ex papatu ut substat divinae assistentiae, ad Ecclesiae fidem veram docendam definit judicialiter, in materia fidei excedens se ipsum; et propterea determinat non respectu horum, sed simpliciter et irrevocabiliter, ac ligat se, et alios". Papa autem loquens e cathedra excedit se ipsum, quatenus definitio ejus procedit ex veritate prima. Atque cum ipsa veritas nequeat sibi contradicere, ideo nulla definitio ex cathedra aboleri potest per definitionem qualemcunque posteriorem.

13. Id ergo, ut definitio ex cathedra procedat ex veritate prima, atque ita sit regula proxima fidei, effectus est assistentiae divinae, Romano Pontifici promissae in B. Petro. Hic autem effectus, stando principiis S. Thomae, non solum est protectio quaedam mere externa; verum etiam internum aliquod auxilium ad hunc finem Pontifici confertur, ut sine errore Ecclesiam universam doceat, eique veritates credendas proponat. Quod ad hunc effectum attinet, S. Thomas assistentiam divinam Summo Pontifici ut Ecclesiae capiti promissam, comparare non dubitat cum lumine prophetico, ajens scilicet: "Unde magis est standum sententiae Papae, ad quem pertinet determinare de fide, quam in judicio profert, quam quorumlibet sapientum hominum in Scripturis opinioni; cum Caiphas, quamvis nequam, tamen quia Pontifex, legatur etiam inscius prophetasse" (Quodlib. IX a. 16). Ne tamen putes, a S. Doctore Pontificem proprie considerari ut prophetam. Non est ita. Nomine prophetiae ibi tantummodo significatur quidam instinctus propheticus; quo sensu nomen prophetiae pariter accipiter 2. 2. q. 173 a. 4. Insuper hac de re S. Doctor mentem suam pandit alio in loco, ubi scilicet de canonizatione Sanctorum sic pronuntiat: "Pontifex, cujus est canonizare Sanctos, potest certificari de statu alicujus per inquisitionem vitae et attestationem miraculorum, et praecipue per instinctum Spiritus Sancti, qui omnia scrutatur, etiam profunda Dei" (ibid, ad 1). Profecto si S. Doctor ita loquitur de canonizatione Sanctorum, longe majori jure idem dicendum erit de definitionibus fidei. Igitur etiam in iis instinctus Spiritus Sancti praecipuas partes habet. Caeterum ad definitiones fidei ac morum Pontifex non procedit ex nova revelatione. Non miraculis ad eam inducitur; non caeco quodam impetu rapitur. Agit humano modo, atque consilio. Inquisitionem iteratasque consultationes praemittit definitivae sententiae. Ast ut ipsa tandem definitio reapse sequatur, id efficit potissimum instinctus Spiritus Sancti. Ab eo enim Pontifex de veritatibus definiendis, ut cum S. Thoma loquar, principue certioratur, non per novam revelationem, sed prout supra declaratum est, per clariorem intellectum antiquae.

14. Quod ad mentem S. Thomae hucusque disputavimus, scilicet de positivo influxu Dei in Pontificem e cathedra loquentem, id praeclare confirmatur testimonio S. Leonis M.; loquens enim de actibus proprii sui muneris ita habet: Pie et veraciter confitemur, quod opus ministerii nostri in omnibus, quae recte agimus, Christus exequitur (6). Quomodo autem ministerium Pontificis Christus ipse peragit? Scilicet ut principalis operans. Christus tamquam caput Ecclesiae influit in membra ejus. Atqui hujus influxus particeps fit unumquodque membrum pro dignitate ejus. Igitur Summus Pontifex, utpote caput Ecclesiae et Vicarius Christi in terris, influxum ejus in se recipit gradu excellentissimo. Haec doctrina optime confirmatur loco classico Eph. 4, 14 seqq. "Ut jam non simus parvuli fluctuantes, et circumferamur omni vento doctrinae in nequitia hominum, in astutia ad circumventionem erroris. Veritatem autem facientes in caritate, crescamus in illo per omnia, qui est caput Christus; ex quo totum corpus compactum, et connexum per omnem juncturam subministrationis secundum operationem in mensuram uniuscujusque membri, augmentum corporis facit in aedificationem sui in caritate". Ex quo textu sic arguo. Influxus Christi capitis in corpus Ecclesiae eo potissimum spectat, ut Ecclesia in veritate conservetur (Jam non circumferamur omni vento doctrinae). Atqui ad conservationem veritatis in Ecclesia divinitus institutum est infallibile magisterium Romani Pontificis. Ergo hoc magisterium exercetur sub peculiari influxu Christi capitis. Effectum autem hujus influxus S. Thomas in commentario ad citatum locum sic describit. Certo ab ipso est (a capite Christo) actualis membrorum operatio, sive ad opus motio, secundum mensuram, et competentiam cujuslibet membri. Sic etiam Summus Pontifex ad operationem, competentem capiti Ecclesiae, peculiariter monetur influxu Christi, ac proinde, maxime ad hoc, ut veritates credendas, quoties opus fuerit, infallibiliter Ecclesiae proponat, utpote in ea constitutus confirmator fratrum. Quare si de omnibus Christianis dictum est: Unctio ejus docet vos de omnibus (1. Joan. 2, 27), multo magis Summus Pontifex definiendam fidem docebitur unctione divina.

Sed assistentia Dei, vi cujus definitio Pontificis e cathedra est infallibilis, ac regula proxima fidei, non efficit in anima Pontificis, ut quibusdam visum est, peculiarem aliquam firmitatem fidei. Id nullo modo necessarium est ad infallibile ejus magisterium. Fides Ecclesiae non pendet a fide personali Papae. Qualiscunque sit privata ejus sententia de rebus fidei, auxilio Dei efficaci ita moveri potest, ut in definienda fide infallibiliter sequatur doctrinam Christi, contentam in sacris Litteris ac traditionibus, quae, etiam quoad ipsum Pontificem, vim habent supremae regulae.

Propositio III.

Etiam sensus fidelium certum argumentum theologo praebet, cum iste, prout ab Ecclesiae magisterio cognoscitur et toleratur, medium sit, quo hujus magisterii doctrina ab ipso agnoscatur. Prius igitur ponderandus est, utrum reapse e divina veritate procedat, an humanis artificiis sit conflatus.

15. Hactenus consideravimus propositionem rerum credendarum, per quantum fit solemni judicio Ecclesiae. Sed non hac sola via veritates in revelatione contentae ex parte Ecclesiae nobis innotescunt. Etiam consuetudo Ecclesiae universalis, sive praxis fidelium, aliis verbis: modus sentiendi et agendi in Ecclesia consuetus, magnam habet auctoritatem, ac vim cujusdam normae tam in rebus fidei quam morum. Est enim medium efficax ad agnoscendum sensum magisterii Ecclesiae, quippe quod consuetudinem hujusmodi minime toleraret, nisi conformis esset doctrinae ab ipso propositae. Tertullianus quamvis dixerit: Dominus noster Christus veritatem se, non consuetudinem, cognominavit; tamen in eodem capite confitetur perennem gratiae Dei operationem in Ecclesia, pro temporum necessitate moderatricem eorum, quae sunt in illa mutabilia, salvis essentialibus. Hac lege fidei manente, inquit, caetera jam disciplinae et conversationis admittunt novitatem correctionis, operante scilicet et proficiente usque in finem gratia Dei (7). Quae operatio gratiae dirigit sensum Ecclesiae. Propterea S. Thomas monet: "Maximam habet auctoritatem Ecclesiae consuetudo, quae semper est in omnibus aemulanda; quia et ipsa doctrina catholicorum Doctorum ab Ecclesia autoritatem habet; unde magis standum est auctoritati Ecclesiae, quam auctoritati vel Augustini, vel Hieronymi, vel cujuscunque Doctoris" (2. 2. q. 10 a. 12). Quae igitur magis Ecclesiae probantur, sive in genere doctrinae, sive quoad modum agendi, ea studiosius sectemur. Ut autem in omnibus aemulari possimus sensum Ecclesiae, ante omnia necessarium est, eum recte discernere.

16. Certe quoties de re agitur non omnino plana atque obvia, sensus Ecclesiae exquirendus non est a multitudine fidelium. "Quo in genere", praeclare Canus disserit, "si vulgarem plebis sententiam roges, perinde erit, ut si a caeco sensum colorum postularis. Caute igitur atque prudenter cum hujusmodi fortasse res in sermonem popularem incidunt, qui in vulgo paulo modestiores sunt, nihil omnino affirmate asseveranterque pronuntiant; sed id se credere ac sentire in hisce rebus profitentur, quod Ecclesia credit ac sentit. Quo profecto nomine sapientes Ecclesiae majoresque designant.... Nunc illud dicimus, in communi omnium controversia certum argumentum ex communi fidelium sensu depromi; quamvis non oporteat singillatim omnium sensum perscrutari. In fide autem earum rerum, quae proprie sunt doctorum, atque sapientum, solam horum sententiam expetendam; vulgi ne expectandam quidem. Nam illi certam fidem faciunt catholici dogmatis; hi faciunt nullam" (8). Vere aureum monitum. Falluntur ergo, si qui de quaestionibus hujusmodi, quae proprie sunt doctorum, judicandum existimant e majore vel minore numero fautorum, qui, exorta controversia quadam, patrocinantur alterutri litigantium, non ratione rei assertae, quam plerumque non intelligunt, sed ratione personarum eam defendentium.

Qui autem sententiam, quam aliquando sunt amplexi, solide probare possunt consentaneam esse veritati revelatae, ii, praesertim postquam aliquando indubiis documentis constiterit, sententiam hujusmodi plane probari supremo Ecclesiae magisterio, non amplius usque adeo solliciti sunt de conciliandis sententiae suae patronis ac fautoribus, nedum ab ea asserenda deterreri se timore sinant, ne, candide exponendo verum statum quaestionis, viris potentibus displiceant. Si hominibus placerem, Dei servus non essem. Variae sunt rationes, propter quas aliquando fieri potest, ut sententia aliqua, olim celebratissima numero sectatorum, pauciores deinceps defensores nanciscatur. Perperam autem exinde putaveris sententiam hujusmodi, postquam aliquando commendata est splendidissimis Summorum Pontificum testimoniis, deinceps mutatis temporibus, jam fieri coepisse parum consentaneam sensui Ecclesiae. Instabiles sunt sensus hominum; Ecclesiae sensus non item. Quare longe differt sensus Ecclesiae, ab ipsius magisterio adprobatus, ab opinione publica quam ajunt. Haec conflatur pro lubitu factionum; sensus Ecclesiae, utpote procedens ex veritate prima, nullo partium studio, nulla mutatione rerum humanarum, aut flecti potest, aut extingui. Quae Ecclesiae probata sunt, nunquam antiquantur. Aeque universalis est ipsius sensus, ac prima veritas quam manifestat. Unde duo criteria habes, quorum si unum deprehenderis in sententia aliqua, aut ratione colendi Deum, de revelatione cujus non constat, quae tamen titulo sensus Ecclesiae vendidatur; id perperam fieri certo noveris 1) si talis sententia aut ratio devotionis cum sana doctrina aegre componitur; 2) si ab una tantum alterave schola propagatur, contradicentibus alteris aeque Ecclesiae probatis, eique propagandae adhibentur media parum consentanea christianae caritati, humilitati ac simplicitati.

–––––––––––

Constantini dynastae de Schaezler, Pontificalis Aulae Praesulis, in Urbe S. R. et U. Inquisitionis, necnon S. Congreg. negot. extraordin. Consultoris, Utriusque Signaturae Referendarii etc. etc. Introductio in S. Theologiam Dogmaticam ad mentem D. Thomae Aquinatis. Opus posthumum, editum cura et studio Fr. Thomae Esser Ord. Praed., S. Theologiae Doctoris. Ratisbonae. Typis et Sumptibus Georgii Josephi Manz. 1882, pp. 164-184.

Notae:

(1) De comparat. auctorit. Papae et Concil. cap. 6.

(2) De lib. arb. lib. II. cap. 12. n. 34.

(3) De vera religione cap. 39. n. 72.

(4) De testim. anim. cap. 5.

(5) De cultu fem. lib. II. cap. 1.

(6) Serm. 5. cap. 4.

(7) De virginib. veland. cap. 1.

(8) De locis theol. lib. IV. cap. postr., ad 14.

Kraków 2009, Cracovia MMIX

Reditus ad indicem operis P. Constantini de Schaezler SI

INTRODUCTIO IN S. THEOLOGIAM DOGMATICAM

AD MENTEM D. THOMAE AQUINATIS

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: