INTRODUCTIO

 

IN

 

S. THEOLOGIAM DOGMATICAM

 

AD MENTEM

 

D. THOMAE AQUINATIS

 

P. CONSTANTINUS DE SCHAEZLER SI

 

–––––––––

 

Caput III.

 

De fontibus theologiae

 

––––––––

 

SECTIO PRIMA.

 

De locis theologicis primi ordinis, id est de fontibus divinis theologiae, deque regula ejus infallibili

 

–––––––

 

QUAESTIO TERTIA.

 

De infallibili Ecclesiae magisterio

 

––––––

 

ARTICULUS PRIMUS.

 

De essentia magisterii Ecclesiae

 

In quonam positum sit Ecclesiae magisterium, paucis verbis S. Thomas, sed profunde, more suo aperit, ubi dicit doctrinam Ecclesiae ideo esse infallibilem et divinam regulam, quia nempe procedit ex veritate prima in Scripturis sacris manifestata. Hinc doctrina Ecclesiae jure habetur pro regula proxima fidei. De quo breviter nunc agendum.

 

 

Propositio.

 

Doctrina Ecclesiae est proxima regula fidei, quatenus per eam divina veritas, per se sufficienter manifestata in sacris Litteris ac traditionibus, explicat se ipsam etiam quoad nos, exhibendo nobis infallibiliter verum sensum Scripturae et traditionis.

 

In praesenti articulo tria praestabimus: 1) Sensum declarabimus doctrinae enuntiatae; 2) eam esse ad mentem SS. Patrum ostendemus; 3) ex ipso objecto christianae fidei, adeoque ex natura rei, colligemus necessitatem magisterii alicujus infallibilis.

 

1. Apostolus commendans nobis animorum unitatem (idem sapiamus), mox medium necessarium, quo solo haec concordia obtineri possit, indicat subjungens: Et in eadem permaneamus regula (Phil. 3, 16). Hoc igitur ratum fixumque sit, salva caeteroquin libertate sentiendi, quoad ea omnia, quae huic regulae non adversantur. Modo enim, v. 15 Apostolus dixerat, Et si quid aliter sapitis, et hoc vobis Deus revelabit. Justa ingeniorum libertas optime componitur cum observantia regulae. Imo contra eam vera libertas non datur. Neque exigua res est perfecte conformari regulae, quam ipse Deus nobis dedit. Fatetur enim Tertullianus: Adversus regulam nihil scire omnia scire est. Atque in eo apparet excellentia Christianae fidei. Etenim eodem dicente Tertulliano fides in regula posita est (1). Atque in uno e libris, quos Tertullianus scripsit, postquam in haeresim lapsus erat, verissime tamen ait, haereticos proprie eos esse, qui sint soluti a regula veritatis (2). Ubi vero haec regula invenietur?

 

"Formale autem objectum fidei", S. Thomas inquit, "est veritas prima, secundum quod manifestatur in Scripturis sacris et doctrina Ecclesiae, quae procedit ex veritate prima. Unde quicunque non inhaeret sicut infallibili et divinae regulae doctrinae Ecclesiae, quae procedit ex veritate prima in Scripturis sacris manifestata, ille non habet habitum fidei; sed ea quae sunt fidei, alio modo tenet quam per fidem.... Manifestum est autem, quod ille qui inhaeret doctrinae Ecclesiae, tamquam infallibili regulae, omnibus assentit quae Ecclesia docet; alioquin, si de his quae Ecclesia docet, quae vult tenet, et quae non vult non tenet, non jam inhaeret Ecclesiae doctrinae, sicut infallibili regulae, sed propriae voluntati" (2. 2. q. 5 a. 3).

 

In iis verbis habes rationem, propter quam doctrina Ecclesiae sit regula proxima fidei. Ideo scilicet, quia procedit ex veritate prima in Scripturis sacris manifestata. Ipsa igitur prima veritas, singulariter semet manifestando in doctrina Ecclesiae, efficit, ut haec sit regula proxima fidei. Doctrinam Ecclesiae amplectendo, ipsam amplectimur veritatem primam. Sic S. Thomas et schola ejus intelligit obedientiam et submissionem judicii exhibendam magisterio Ecclesiae. Praestatur ea non hominibus quibuslibet, sed ipsi veritati primae. "Humana cognitio, Cajetanus ait, non est regula fidei, sed divina doctrina; ac per hoc quamvis universalis Ecclesiae cognitio fidei non possit errare, non tamen ipsa (id est non seorsim a veritate prima) est fidei regula, sed doctrina divina cui innititur; et quilibet fidei, sive majorum, sive Ecclesiae innitens, nihil aliud facit, quam quod doctrinae divinae innititur" (In 2. 2. q. 2 a. 6). Doctrina Ecclesiae, rursus dicente Cajetano, divinam veritatem revelatricem est modificans quoad hoc, saltem nobis (In 2. 2. q. 5 a. 3). Propositio enim veritatum in revelatione contentarum facienda per Ecclesiam, est conditio qua veritas prima proponit et explicat se ipsam, et alia credenda. Est igitur in fide medium cognitionis sola veritas prima. Rite proposito per Ecclesiam objecto fidei, mox prima veritas in mente bene disposita operatur immediate per se manifestationem sui, aliorumque credendorum.

 

Quae est doctrina S. Thomae aientis: Omnibus articulis fidei inhaeret fides propter unum medium, scilicet propter veritatem primam propositam nobis in Scripturis secundum doctrinam Ecclesiae intelligentis sane (2. 2. q. 5 a. 3 ad 2). Si ergo in manifestatione fidei, quae fit per doctrinam Ecclesiae, non datur nisi unum medium, quod est veritas prima, haec manifestatio primae veritatis recte immediata dicitur. Quandoquidem doctrina Ecclesiae non est medium manifestationis, sed solum propositionis credendorum. Ipsa veritas prima, ut suo loco exposuimus, est principium efficiens explicationem credendorum. Ipsa principaliter de se testificatur (De verit. q. 14 a. 8 ad 9). Ut vero haec testificatio primae veritatis sit etiam quoad nos apta propositio credendorum, accedat oportet Ecclesiae declaratio. Unde auctoritas Ecclesiae a Cajetano appellatur ministra objecti fidei. Fides enim nostra non nititur auctoritate Ecclesiae tamquam medio seu motivo; quod est sola veritas prima. Sed quatenus Ecclesia nobis credenda proponit, recte dicitur ministra primae veritatis. Fidei actus, ait ille, conjungitur objecto materiali in creditis per hoc medium, quia Deus dixit seu revelavit.... Sed quod haec vel illa, in hoc vel illo sensu sint revelata, quia Ecclesia sic tradit credimus. Unde aliter divina revelatio, et aliter propositio per Ecclesiam ad fidem necessaria est. Scilicet divina revelatio est infallibilis regula per se conveniens fidei. Quod autem praeterea etiam Ecclesia sit regula fidei, id per accidens convenit fidei, ex parte scilicet nostri (Comment. in 2. 2. q. 1 a. 1).

 

Angelis ac primis patribus sine hac regula mysteria fidei revelata sunt. Etiam nunc Deus peculiari influxu supplere potest propositionem per Ecclesiam. Atque assensus in talem veritatem immediate a Deo propositam, pertinere potest ad fidem theologicam, scilicet si veritas sic manifestata per revelationem privatam, inde ab initio saltem obscure fuerit revelata, ac proinde implicite contineatur in deposito fidei, seu in revelatione publica, cujus custodia est Ecclesiae commissa. Secus autem si talis revelatio sit privata, non solum quoad modum propositionis, sed etiam quoad objectum ejus, id est, quoties revelatur alicui personae veritas aliqua non contenta in deposito fidei. Talis veritas, quantumvis in se supernaturalis, non creditur fide theologica. Hujus enim ratio formalis est veritas prima secundum quod manifestatur in Scripturis sacris, et doctrina Ecclesiae. Dantur igitur etiam nunc revelationes privatae. Ex iis autem non licet amplificare doctrinam fidei. Quorum utrumque monet S. Thomas de revelationibus privatis sic sapienter statuens: Singulis temporibus non defuerunt aliqui prophetiae spiritum habentes, non quidem ad novam doctrinam fidei depromendam, sed ad humanorum actuum directionem (2. 2. q. 174 a. 6 ad 3).

 

E quibus satis declaratum esse videtur, quonam sensu Ecclesia dicatur regula proxima fidei. Eum sensum mox testimoniis Patrum aliquanto confirmabimus.

 

2. Haec sententia S. Thomae: Formalis ratio objecti in fide est veritas prima per doctrinam Ecclesiae manifestata (De carit. q. unic. a. 13 ad 6), quasi per compendium nobis ostendit singularem vim, ac propriam dignitatem Ecclesiae. In Ecclesia enim – en singularis ejus praerogativa – divinum lumen immediate, id est, per se resplendet. Hoc ei decus peculiare, atque ornamentum, antiqui Patres attribuerunt, velut Clemens Alexandrinus inquiens: "Potestate eum qui de Deo est, per fidem accepimus sermonem, eruditi sapientia, quae per se operatur" (3). Videlicet sermo acceptus per fidem est doctrina Ecclesiae; per eam manifestatur sapientia operans ex sese; siquidem prima veritas explicat seipsam magisterio Ecclesiae. "Ubi enim Ecclesia", S. Irenaeus inquit, "ibi et Spiritus Dei; et ubi Spiritus Dei, illic Ecclesia et omnis gratia; Spiritus autem veritas". Ibidem S. Martyr explicationem illam sui ipsius, quam prima veritas per se operatur in doctrina Ecclesiae, modo suo nervose, sed paulo obscurius designat tamquam "eam quae secundum salutem hominis est solitam operationem, quae est in fide nostra, quam perceptam ab Ecclesia custodimus, et quae semper a Spiritu Dei, quasi in vase bono eximium quoddam depositum juvenescens, et juvenescere faciens ipsum vas in quo est" (4). E deposito, id est e doctrina tradita ab Apostolis, Ecclesia in dies novum robur haurit, ad retundendos incursus qualiumcunque inimicorum, quibuscunque armis ipsam insectentur, sive poenarum saevitia, sive insidiis falsae scientiae. Iis omnibus fortior est Ecclesia ob plenitudinem divinae lucis, quae e doctrina ejus resplendet. "At Sion intelligibilis, Ecclesia scilicet", inquit S. Cyrillus Alexandrinus, "supra omnem creaturam, et aspectabilem, et inaspectabilem evolat, atque usque ad naturam, quae ultra universitatem est, pertingit; luce enim divina plena est" (5). In tantam autem sublimitatem Ecclesia attollitur "divinorum dogmatum notitia" (6).

 

Quare Tertullianus dicit veritatem esse quasi tesseram, qua Christiani distinguantur. "Quid enim, quaerit, insigne praeferimus, nisi primam sapientiam, qua frivola humanae manus opera non adoramus.... ipsam veritatem, qua offendimus, ipsam libertatem, pro qua mori novimus? Qui vult intelligere, qui sint Christiani, istis indicibus utatur necesse est (7). Satis enim nobis est sola veritate a vestra positione discerni" (8). "Haereses, alibi ait, de nostro frutice, non nostro genere, veritatis grano, sed mendacio silvestres" (9).

 

In Ecclesia singulari quodam modo, immediate scilicet sive per se, manifestari primam veritatem, id S. Optato usque adeo persuasum erat, ut hanc Ecclesiae praerogativam adsignificari putaret vel ipsa nota, per quam ut catholica, discernitur ab aliis quibusvis societatibus. Donatistas enim hac interrogatione pulsat: "Ubi ergo erit proprietas catholici nominis, cum inde dicta sit catholica, quod sit rationabilis, et ubique diffusa?" (10) Alludit Sanctus ad derivationem seu etymologiam vocis catholica ab eo, quod est χατα λόγον, secundum rationem.

 

Veritas prima explicans semetipsam in doctrina Ecclesiae, principium est constituens Ecclesiam ut catholicam. Quam sententiam reperio apud S. Pacianum, qui celebre effatum suum Christianus mihi nomen est, catholicus vero cognomen, mox ita circumscribit ac definit: "Et si reddenda postremo catholici vocabuli ratio est, et exprimenda de Graeca interpretatione Romana; Catholicus, ubi unum vel (ut doctiores putant) obedientia omnium nuncupatur, mandatorum scilicet Dei.... Ergo, qui catholicus, idem justi obediens" (11). Profecto mandatorum Dei, divinaeque veritatis, nobis in doctrina Ecclesiae non pars tantum aliqua, sed plenitudo exhibetur, nosque ad eorum omnium informamur obedientiam; scilicet supposito hoc conceptu, quod in illa veritas prima explicat seipsam. Haec ergo ratio speculandi de Ecclesia, e purissimo fonte SS. Patrum immediate derivetur. Et vero catholicus insuper recte dicitur justi obediens; quod in unum recidit cum illo S. Augustini: Catholici, id est integritatis custodes, et recta sectantes (12); reguntur enim doctrina Ecclesiae, quae procedit ex veritate prima. Atque id ipsum, scilicet singularis illa manifestatio primae veritatis in Ecclesia, est illud unum in omnibus, seu unum super omnia, propter quod, sententia S. Paciani, Ecclesia ut catholica praedicatur. "De catholico nomine, inquit, multa respondi placide. Dixi enim, nihil alterius interesse, quid alius vocaretur. Ac si vim nominis postulares, quodcumque illud esse mirificum, seu unum in omnibus, seu unum super omnia, seu quod ante non dixi, filius regis, id est populus Christianus" (13). Quaeso autem, numquid in doctrina Ecclesiae daretur aliquid unum super omnia, et aliquid unum in omnibus, si causa efficiens manifestationem primae veritatis in doctrina Ecclesiae, non esset haec ipsa prima veritas, sed humanum ingenium? Tunc haec unitas super omnia non magis in doctrina Ecclesiae, quam in humanis generatim studiis reperiretur. Ex hoc ipso igitur quod doctrina Ecclesiae est catholica, id est aliquid unum in omnibus, perspicuum fit hoc ejus singulare decus, quod in ea divina veritas immediate per se, id est proprio suo lumine, hominibus manifestatur.

 

S. Thomas more suo sententias Patrum paucissimis verbis comprehendens dicendo, doctrinam Ecclesiae procedere ex veritate prima, hoc effato nos praemunivit contra fallacias modernae philosophiae, utpote collocantis supremam normam omnis veri in ipso humano ingenio, seu ut ajunt, in subjecto. Gravissima damna, quae humano generi talis sententia infert, tam nota sunt, ut supervacaneum videatur, speciatim ea commemorare. Dico tantummodo quam brevissime id unum, nostra praecipue aetate, si unquam alias, studiose inculcandum. Videlicet effrenata illa ingeniorum licentia, cujus tot quotidie fructus amarissimos experimur, tunc solum feliciter coërcebitur, postquam aliquando iterum hominibus persuasum fuerit, normam supremam nostrarum cognitionum divinitus exhiberi nobis in doctrina Ecclesiae, quippe quae procedit e veritate prima, ut supra declaratum fuit. Eadem argumentatione jam Tertullianus usus est ad refrenandam petulantiam ingeniorum. Quippe de moderatione tractans necessaria Christiano, Amplius illi, inquit, quaerere non licet, quam quod inveniri licet; infinitas enim quaestiones Apostolus prohibet. Porro non amplius inveniri licet, quam quod a Deo discitur; quod autem a Deo discitur, totum est (14). Sed moderationi hujusmodi feliciter hominibus persuadendae valde apposita esse videtur demonstratio, quam e D. Thoma mox depromimus. Ii enim, qui nostris temporibus respuunt Ecclesiae magisterium, toti in eo sunt, ut contendant, in hac mortali vita dari non posse, nedum debere, regulam aliquam infallibilem humanae cognitionis. Contra, stando principiis S. Thomae, necessitas magisterii alicujus infallibilis efficaciter suaderi potest ex objecto christianae fidei, atque adeo ex ipsis visceribus rei.

 

3. Argumentatio jam exponenda, e principiis S. Thomae sic procedit. Christiana fides pro objecto habet ipsum Deum ut est secundum se. Atqui dicente S. Thoma de causa prima non potest judicari per aliam causam. Igitur de rebus fidei tuto non judicatur, nisi secundum regulam divinam, adeoque infallibilem. Omnis quidem cognitio nostra a prima veritate mensuratur; sed non omnis nostra cognitio mensuratur ab ea immediate et per se. Sic primam veritatem pro mensura habet sola cognitio fidei; haec sola enim versatur circa Deum, ut est secundum se; secus autem objectum immediatum cognitionis naturalis sunt solae res creatae. Igitur si datur fides sensu christiano, consequenter datur etiam magisterium aliquod infallibile, quo prima veritas, ipsa per se, nobis innotescit.

 

Hoc autem magisterium infallibile, ut plane necessarium est ad rectam perceptionem revelationis supernaturalis, ita criterium est longe tutissimum ac supremum etiam naturalis cognitionis. Quandoquidem de rebus creatis, quae sunt objectum immediatum cognitionis naturalis, perfectissime judicatur per primam causam earum; haec autem per se e doctrina Ecclesiae fit manifesta. Hinc judicium nostrum ad doctrinam Ecclesiae fideliter conformando, vere judicamus per causam primam; quod judicium est longe perfectissimum. Et haec quidem disseruntur plane ad mentem D. Thomae, scilicet aientis: "Certum judicium de re aliqua maxime datur ex sua causa, et ideo secundum ordinem causarum oportet esse ordinem judiciorum. Sicut enim causa prima est causa secundae, ita per causam primam judicatur de causa secunda. De causa autem prima non potest judicari per aliam causam; et ideo judicium quod fit per causam primam, est primum et perfectissimum" (2. 2. q. 9 a. 2).

 

Id velim meditentur quotquot putant, magisterio Ecclesiae laedi dignitatem humani ingenii. Numquid haec melius servari potest, quam humano ingenio perfecte conformato ad primam veritatem? Ut autem salves hoc summum decus humani ingenii, admittas necesse est e duobus unum: aut dixeris, in propria actione intellectus humani semet explicare primam veritatem; aut haec tamquam suprema et divina regula humanarum cognitionum et actionum, adeoque ipsa per se prima veritas, ab externo nobis exhibetur per medium aliquod visibile, ad hoc divinitus institutum. Si prius dicas, Pantheismus invehitur. Est ergo necessarium, ut posterius fatearis. Hoc autem admisso, jam recte sentis de magisterio Ecclesiae. Hujus enim essentia proprie stat in eo, quod sectando doctrinam Ecclesiae, ipsam sequimur veritatem primam. In doctrina Ecclesiae enimvero adimpletur quod Isaias prophetavit: Ponam universos filios doctos a Domino. "In quo quidem ostenditur", S. Thomas subdit, "sublimitas fidei Christianae, quae non inhaeret doctrinae humanae, sed doctrinae Dei.... Omnes qui sunt in Ecclesia, sunt docti, non ab apostolis, non a prophetis, sed ab ipso Deo" (In Ev. Joan. cap. VI. lect. 5).

 

Magisterium Ecclesiae dicit imperium veritatis. Hoc summum decus Christianae religionis. Sed veritatem saeculo operosissimam, Tertullianus ait, philosophi quidem affectant, possident autem Christiani (15). Reducendis igitur hominum ingeniis ad obsequium Ecclesiae (quo magis necessarium nihil est miserrima nostra aetate) parum consulunt, quotquot nimium solliciti de humana libertate, putant jugum intolerabile, si singulae actiones hominis exigantur ad normam primae veritatis. Profecto hic primatus veritatis, ut solus dat veram libertatem, ita optime disponit ingenia ad obediendum Ecclesiae.

 

Quem dicimus primatum veritatis, S. Thomas colligit ex eo, quod prima veritas, quae est objectum fidei, habet simul rationem ultimi finis, cujus est cuncta dirigere. Sed cum aeterna beatitudo, quae est finis noster ultimus, in hac vita nondum possideatur, hinc, quod nos dirigit ut finis ultimus, est veritas nondum visa, atque ideo necessarium est, ut nobis ab Ecclesia proponatur. Sed facta hac propositione, ipsa per se veritas, ut finis ultimus ac norma suprema, fit nobis lumen vitae gressus nostros dirigens in viis Domini. En speculatio S. Thomae: "Objectum fidei et finis voluntatis oportet sibi correspondere. Veritas autem prima est objectum fidei, in quo quidem consistit finis voluntatis, scilicet beatitudo, quae differenter est in via, et in patria; quia in via veritas prima non est habita, et per consequens nec visa; quia in his quae sunt supra animam, idem est videre et habere, sed tantum est sperata. Ergo veritas prima non visa, sed sperata, est finis voluntatis in vita, et per consequens objectum fidei; quia idem est sibi pro fine et objecto. Finis autem ultimus simpliciter ipsius fidei in patria, quem intendimus ex fide, est beatitudo, quae in aperta visione Dei consistit" (In Ep. ad Hebr. cap. XI. lect. 1).

 

Postquam hactenus magisterium Ecclesiae generatim contemplati sumus, id est essentiam ejus, jam breviter dicendum est, quomodo in actum reducatur.

 

–––––––––––

 

 

Constantini dynastae de Schaezler, Pontificalis Aulae Praesulis, in Urbe S. R. et U. Inquisitionis, necnon S. Congreg. negot. extraordin. Consultoris, Utriusque Signaturae Referendarii etc. etc. Introductio in S. Theologiam Dogmaticam ad mentem D. Thomae Aquinatis. Opus posthumum, editum cura et studio Fr. Thomae Esser Ord. Praed., S. Theologiae Doctoris. Ratisbonae. Typis et Sumptibus Georgii Josephi Manz. 1882, pp. 155-164.

 

Notae:

(1) De praescr. cap. 14.

 

(2) De pudicit. cap. 8.

 

(3) Strom. lib. I. c. 20. Venet. 1757. p. 376.

 

(4) Contra haer. lib. III. cap. 24. Paris. 1710. p. 222 sq.

 

(5) In Isai. lib. I. orat. 2. Lutetiae, 1638. II. 36.

 

(6) In Mich. III. 424.

 

(7) Ad nat. lib I. cap. 4.

 

(8) ibid. cap. 7.

 

(9) De praescr. cap. 36.

 

(10) De schismat. Donat. lib. II. n. 1.

 

(11) Epist. 1. ad Symphron. n. 4.

 

(12) De vera relig. cap. 5. n. 9.

 

(13) Epist. 2. n. 2.

 

(14) De anima cap. 2.

 

(15) Ad nat. lib. I. cap. 4.

 

© Ultra montes (www.ultramontes.pl)

Reditus ad indicem operis P. Constantini de Schaezler SI

 

INTRODUCTIO IN S. THEOLOGIAM DOGMATICAM

AD MENTEM D. THOMAE AQUINATIS

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: