NOTATKI LITERACKIE

Katolicyzm i Protestantyzm w stosunku do cywilizacji europejskiej przez J. Balmesa, przełożył ks. Stanisław Puszet. T. I, Lwów 1873, in 8vo, str. 310.

W braku oryginalnych filozoficznych dzieł, nic słuszniejszego jak zasilać literaturę polską przekładem znamienitych filozofów i myślicieli, którymi się szczycą szczęśliwsze w tym od nas inne narody. Do tego szeregu policzyć należy zbyt wcześnie, bo ledwo w 36-tym roku życia († 1848) zgasłego Hiszpana Balmesa. Filozof ten na wskroś chrześcijański, wyświadczył dziełami swymi prawdziwą usługę Kościołowi, co nie da się powiedzieć o jego kolegach filozofach Niemcach. Urodzony r. 1810-tym w Vich w Katalonii, poświęcił się duchownemu stanowi. Kapłan to nie tylko umysłu bystrego, przenikliwego, z szerokim na świat i dzieje poglądem, ale biło w nim serce gorące, przywiązane całą potęgą uczucia do Kościoła i Ojczyzny. Nie suchy to niemiecki myśliciel, powiedzielibyśmy, to filozof-poeta. Profesorski zawód, któremu się początkowo poświęcił, nie odpowiadał takiemu usposobieniu. Cierpiał cierpieniem Kościoła i Ojczyzny, była to epoka dyktatorskich rządów jenerała Espartero (1840-1843), a chcąc ulgę przynieść zbolałemu sercu, wypuścił w świat dwie rozprawy: Uwagi nad zaborem dóbr kościelnych – Uwagi nad stanem Hiszpanii; wstąpił do redakcji legitymistycznego dziennika Sociedat, a równocześnie pracował w gabinecie swym nad napisaniem dwóch dzieł, które zjednały mu imię i zasługę chrześcijańskiego filozofa. Pierwszym z tych dzieł jest właśnie dzieło, które przełożył na polski ks. Puszet, drugim zaś znane powszechnie Listy sceptyka. Dziełem: Katolicyzm i protestantyzm odparł zwycięsko Balmes błędne teorie, jakoby protestantyzm zaprowadził prawdziwą cywilizację, rozwinięte w dziele Guizota Historia powszechna cywilizacji europejskiej. Ks. Puszet w przedmowie do swego przekładu tłumaczy nam, jakiego znaczenia i doniosłości jest Balmesowe dzieło dla społeczeństwa. Protestantyzm jako sekta prawie wcale u nas nie istnieje, ale istnieje i szerzy się wśród nas to "co z niego wykwitło i wyrosło". "Dzisiejszy racjonalizm i materializm, który w reformie XVI w. tkwił jako w swym zarodzie, krzewi się i rozrasta, straszne w umysłach wielu spustoszenia zrządzając. I ten szał przeminie jak minął szał uganiania się za nowinkami z Wittenbergi i Genewy", ale "nie godzi się czekać bezczynnie, aż chwast sam zeschnie i złe samo minie".

Dzieło Balmesa wykazuje w ścisłym, logicznym na tle dziejowych wypadków osnutym rozumowaniu, jak protestantyzm w XVI wieku doprowadzić musiał do dzisiejszej niewiary i bezreligijności; odsłania w prześlicznym systemie majestatyczny pochód europejskich ludów cywilizacji pod łagodnym kierunkiem i ubłogosławiającym wpływem katolickiego Kościoła.

Cóż nad taką rozprawkę pożądańszego być może dla ludzi katolickich przekonań, którym co chwila walczyć wypada z głośnymi a kłamliwymi hasły naszego wieku; cóż pożyteczniejszego dla ludzi dobrej woli, którzy spostrzegłszy, że się dali w błąd wprowadzić szumnymi deklamacjami, szczerze szukają prawdy? Jednym i drugim najusilniej zalecamy dzieło Balmesa. Jasność i wierność myśli, wdzięk i potoczystość francuskiego przekładu jest i w polskim także tłumaczeniu zachowaną, a nader umiarkowana cena trzechtomowego dzieła, czyni je nawet dla mniej majętnych przystępnym.

S. Z.

Artykuł z "Przeglądu Lwowskiego", Rok trzeci (1873). Tom V. (Wydawca i Redaktor X. Edward Podolski). Lwów 1873, ss. 751-752.
(Pisownię i słownictwo nieznacznie uwspółcześniono) (1).

Przypisy:
(1) Por. 1) Ks. Jakub Balmes, Katolicyzm i protestantyzm w stosunku do cywilizacji europejskiej. 2) Fragment tej książki zamieszczony w "Przeglądzie Lwowskim": Fanatyzm i indyferentyzm, ich źródła i następstwa. (Przyp. red. Ultra montes).

© Ultra montes (www.ultramontes.pl)
Kraków 2005