INSTITUTIONES CATHOLICAE

IN MODUM CATECHESEOS

IN QUIBUS QUIDQUID AD RELIGIONIS HISTORIAM

et ECCLESIAE DOGMATA, MORES, SACRAMENTA, PRECES,

USUS et CAEREMONIAS pertinet, totum id brevi compendio

ex sacris fontibus Scripturae et Traditionis explanatur

SAC. FRANCISCUS AMATUS POUGET

Cain et Abel, civitas terrena et Civitas Dei, Judaei et Jesus Christus (1)

I. Quid Scriptura docet de Cain?

R. Hunc fuisse Adae primogenitum; fuisse agricolam (Gen. 4, 1. 2). Obtulisse de fructibus terrae munera Domino (ibid. 3). Ad illum nec ad ejus munera respexisse Deum (ibid. 5). Ab illo occisum fuisse fratrem Abel prae livore et invidia (ibid. 5. 8), eo quod ad Abel et ad ejus munera respexisset Deus: (ibid. 4) maledictum a Deo fuisse Cain, et in fratricidii poenam fuisse vagum et profugum super terram: (ibid. 11. 12). Posuisse Dominum Cain signum ut non interficeret eum omnis qui invenisset eum (ibid. 15). Denique aedificatam fuisse ab eo civitatem, quam vocavit nomine filii sui Enoch (ibid. 17). (A)

I. Quid Scriptura docet de Abel?

R. Hunc fuisse alterum Adae filium: fuisse pastorem ovium: (Gen. 4, 2). Obtulisse Domino de primogenitis gregis sui et de adipibus eorum: Respexisse Dominum ad Abel, et ad munera ejus: (ibid. 4). Interfecum fuisse a Cain fratre suo: (ibid. 8). Et vocem sanguinis ejus clamare ad Dominum de terra (ibid. 10). (B)

I. Quid Scriptura docet de Seth?

R. Hunc natum fuisse Adamo post necem Abel: (Gen. 4, 25). Sancte et laudabiliter vixisse; hujus posteros in pietate et religione perseverasse longe diutius, quam posteros Cain. Tandem ex ejus progenie natum esse Christum (Luc. 3, 38). (C)

I. Quid nobis historia Cain et Abel significat quod spectet ad religionem?

R. 1. Elucent in his fratribus duobus velut in speculo Civitates duae, hoc est, duae societates hominum in orbe terrarum simul ad finem usque saeculi permansurae.

2. Abel Christi, Cain Judaeorum typus fuit. (D)

I. Quid intelligis per duas Civitates seu societates hominum simul ad finem usque saeculi permansuras?

R. Intelligo societatem electorum et societatem reproborum, quarum discretio non nisi in fine saeculorum fiet. Societatem bonorum vocat Augustinus Civitatem Dei, civitatem coelestem: societatem autem malorum terrenam civitatem appellat. (E)

I. Cur S. Augustinus societatem bonorum vocat civitatem Dei?

R. Quia in sacris Scripturis hoc nomine insignitur saepius sancta haec societas, quae in terris peregrina ab omnium rerum temporalium amore libera et vacua est, soli Deo vivit, coelum ceu patriam suscipit. (F)

I. Cur societatem malorum vocat civitatem terrenam?

R. Quia hoc quasi signo secernuntur a caeteris, qui pertinent ad hancce societatem, quod terrena sapiant et diligant, quod suam felicitatem in terrenis divitiis et delectationibus, honoribus ponant, quod gaudeant dominatione terrena, ipsique inhient; quod ad hanc felicitatis umbram et imaginem sua omnia referant, etiam ipsos religionis actus; quod denique oderint, persequantur, vexent, exagitent, opprimant quoscumque putant impedimento esse, quominus ipsi falsa sua felicitate fruantur. (G)

I. In quo civitatis terrenae Cain imago fuit?

R. In eo quod 1. prior natus est. Prius enim ad civitatem terrenam pertinemus, quam coelestis civitatis cives per regenerationem efficiamur. Hinc ait Apostolus (1 Cor. 15, 46), Non prius quod spiritale est, sed quod animale: deinde quod spiritale.

2. Cain terrena dilexit; ut colligitur maxime ex eo quod primus civitatem condiderit, et tamquam terrae civis, terrenam patriam, terrenam requiem concupierit duntaxat.

3. Intus corruptus et depravatus, religionis actibus et officiis perfunctorie fungebatur: non haec ipsi prima et praecipua cura fuit. De fructibus terrae offerebat quidem munera Domino, sed non quod optimum erat et pinguissimum.

4. Superbus et invidiosus fuit.

5. Fratrem odio habuit, insecutus est, occidit. Et propter quid occidit eum?, inquit Joannes Apostolus (1 Epist. 3, 12), Quoniam opera ejus maligna erant; fratris autem ejus, justa.

Tales sunt quicunque pertinent ad civitatem terrenam. (H)

I. In quo Abel imago fuit civitatis coelestis?

R. In eo quod fuit ab omni prorsus terrena cupiditate liber et vacuus: in terra peregrinus, civitatem nullam condidit, soli Deo vixit. Hunc colere, adorare summa ipsi religio prima cura fuit. Morte sua praefiguravit Christum, imo justos omnes qui ab impiis persecutiones iniquas deinceps ad finem usque saeculorum passuri erant.

I. In quo Abel Christi typus fuit; Cain, Judaeorum?

R. In multis.

1. Prior Cain, Abel posterior natus est. Judaei temporalem Christi nativitatem praecesserunt.

2. Cain agricola, eo ipso Judaeos terrenis rebus inhiantes, terrena concupiscentes adumbravit.

Abel pastor ovium, Christum Pastorem et Episcopum animarum nostrarum (1 Petri 2, 25), bonum pastorem (Joan. 10, 11), Pastorem principem expressit (1 Petr. 5, 4). (I)

3. Cain Deum labiis honorabat, cor autem ejus longe erat a Deo (Matt. 15, 8). Hoc ipsum Deus Judaeis exprobravit. (K)

Abel justus seipsum hostiam sanctam et immaculatam exhibebat Deo: munera autem de gregibus suis in signum interni illius sacrificii offerebat.

Christus ut Apostoli (Hebr. 9, 14) verbis utar, per Spiritum Sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo.

4. Deus ad Cain, ut fert Scriptura (Genes. 4, 4. 5), et ad munera ejus non respexit, respexit autem ad Abel et ad munera ejus.

Dicitur quoque de Judaeis in prophetia Malachiae: (1, 10) Non est mihi voluntas in vobis, et munera non suscipiam de manu vestra. De Christo autem: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui (Matt. 3, 17). Ille una oblatione consummavit in sempiternum sanctificatos (Hebr. 10, 14). (L)

5. Cain prae livore et invidia, fratrem Abel occidit. (M)

Judaei prae livore et invidia Christum Jesum, fratrem utique suum ex semine David, occiderunt. (N)

6. Vox sanguinis Abel clamat ad Dominum de terra contra Cain (Genes. 4, 10). Sanguis Christi, ut ait Apostolus (Hebr. 12, 24), melius loquitur quam Abel: veniam enim loquitur et misericordiam. Nec vindictam postulat nisi in Judaeos caeterosque peccatores, qui obduratione sua virtutem illius reddunt inutilem. (O)

7. Cain in ultionem fratricidii erat vagus et profugus super terram (Genes. 4, 16). Judaei in ultionem fratricidii simul et Deicidii pulsi a Judaea et per totum orbem dispersi sunt. (P)

8. Posuit Dominus Cain signum, ut non interficeret eum omnis qui invenisset eum (Genes. 4, 15). Judaei signum habent circumcisionis, quo distinquuntur a caeteris gentibus: et ad consummationem usque saeculi permanebunt.

I. Cur fit in Sacris Codicibus mentio de Seth potius quam de caeteris Adae liberis?

R. Quia Sethi familia et posteri caeteris omnibus pietate et religione longe antecelluerant: et ex ejus stirpe et progenie nasciturus erat Messias. (Q)

–––––––––––

Institutiones catholicae in modum catecheseos, in quibus quidquid ad Religionis historiam et Ecclesiae dogmata, mores, Sacramenta, preces, usus et caeremonias pertinet, totum id brevi compendio ex sacris fontibus Scripturae et Traditionis explanatur. Ex gallico idiomate in latinum sermonem translatae; adjectis singulis e Scriptura et Traditione petitis probationibus et testimoniis. Auctore eodem et interprete Francisco-Amato Pouget Montispessulanaeo, Presbytero Congregationis Oratorii Gallicani, Sacrae Facultatis Parisiensis Doctore Theologo. Nova editio. Ad normam ultimae editionis Neumasi (Avenione) excusa Anno 1765 diligenter elaborata. Tomus primus. Lovanii. E Typographia J. P. G. Michel. Cum Approbatione MDCCLXXIV (1774), pp. 142-155.

Institutiones catholicae in modum catecheseos, in quibus quidquid ad Religionis Historiam et Ecclesiae Dogmata, Mores, Sacramenta, Preces, Usus et Caeremonias pertinet, totum id brevi compendio ex sacris Fontibus Scripturae et Traditionis explanatur. Ex gallico idiomate in latinum sermonem translatae; adjectis singulis e Scriptura et Traditione petitis probationibus et testimoniis. Auctore eodem et interprete Francisco-Amato Pouget Montispessulanaeo, Presbytero Congregationis Oratorii Gallicani, sacrae Facultatis Parisiensis Doctore Theologo, Abbate Beatae Mariae de Campo-Bono. Tomus primus. Venetiis. Ex Typographia Balleoniana. MDCCLXXXII (1782). Superiorum Permissu, ac Privilegio, pp. 33-36.

Notae:

(A) GEN. 4, 1. Adam vero cognovit uxorem suam Evam; quae concepit et peperit Cain, dicens: possedi hominem per Deum. 2. Rursumque peperit fratrem ejus Abel. Fuit autem Abel pastor ovium, et Cain agricola. 3. Factum est autem post multos dies ut offerret Cain de fructibus terrae munera Domino. 4. Abel quoque obtulit de primogenitis gregis sui, et de adipibus eorum: et respexit Dominus ad Abel, et ad munera ejus. 5. Ad Cain vero, et ad munera illius non respexit; iratusque est Cain vehementer, et concidit vultus ejus. 6. Dixitque Dominus ad eum: quare iratus es? et cur concidit facies tua? 7. Nonne si bene egeris, recipies: sin autem male, statim in foribus peccatum aderit. Sed sub te erit appetitus ejus, et tu dominaberis illius. 8. Dixitque Cain ad Abel fratrem suum: Egrediamur foras. Cumque essent in agro, consurrexit Cain adversus fratrem suum Abel, et interfecit eum. 9. Et ait Dominus ad Cain: Ubi est Abel frater tuus? Qui respondit: Nescio: num custos fratris mei sum ego? 10. Dixitque ad eum: quid fecisti? vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. 11. Nunc igitur maledictus eris super terram, quae aperuit os suum, et suscepit sanguinem fratris tui de manu tua. 12. Cum operatus fueris eam, non dabit tibi fructus suos; vagus et profugus eris super terram. 13. Dixitque Cain ad Dominum: Major est iniquitas mea, quam ut veniam merear. 14. Ecce ejicis me hodie a facie terrae, et a facie tua abscondar, et ero vagus et profugus in terra; omnis igitur qui invenerit me, occidet me. 15. Dixitque ei Dominus: nequaquam ita fiet: sed omnis qui occiderit Cain, septuplum punietur. Posuitque Dominus Cain signum, ut non interficeret eum omnis, qui invenisset eum. 16. Egressusque Cain a facie Domini, habitavit profugus in terra ad orientalem plagam Eden. 17. Cognovit autem Cain uxorem suam, quae concepit et peperit Henoch: et aedificavit civitatem, vocavitque nomen ejus ex nomine filii sui Henoch.

S. AUG. in Ps. 39. n. 13. Non est occisus Cain... habet signum suum, maledictus est a terra, quae aperuit os suum excipere sanguinem fratris ejus de manu ejus (Gen. 4, 11). Ille enim fudit sanguinem, non excepit: ille fudit, alia terra excepit... Et ipsa terra quae ore excepit sanguinem, Ecclesia est... Surdus est qui sanguinem fudit, quia non bibit. Illi ergo (Judaei) ita sunt, tanquam Cain cum signo.

(B) Caput 4. Geneseos lege supra litt. (A)

MATTH. 23, 35. Ut veniat super vos omnis sanguis justus, qui effusus est super terram, a sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae, filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare.

HEBR. 11, 4. Fide plurimam hostiam Abel, quam Cain, obtulit Deo, per quam testimonium consecutus est esse justus, testimonium perhibente muneribus ejus Deo; et per illam defunctus adhuc loquitur.

S. EPIPHAN. Advers. Haeres. lib. II. Tom. II. Haeres. 66. n. 23. Sub initium mundi anno circiter Adami centesimo, Abel interfectus est, annos natus fere triginta.

(C) GEN. 4, 25. Cognovit quoque adhuc Adam uxorem suam: et peperit filium, vocavitque nomen ejus Seth, dicens: posuit mihi Deus semen aliud pro Abel, quem occidit Cain. 26. Sed et Seth natus est filius quem vocavit Enos: iste coepit invocare nomen Domini.

5, 9. Enos.... genuit Cainan... 12. Cainan... genuit Malaleel... 15... Malaleel... genuit Jared... 18... Jared... genuit Henoch... 21... Henoch... genuit Mathusalam... 24. Ambulavitque cum Deo et non apparuit: quia tulit eum Deus. 25... Mathusala.... genuit Lamech... 28. Lamech... genuit filium: 29. Vocavitque nomen ejus Noe, dicens: Iste consolabitur nos ab operibus et laboribus manuum nostrarum, in terra cui maledixit Dominus... 31... Noe vero cum quingentorum esset annorum genuit Sem, Cham et Japhet.

ECCLI. 49, 19. Seth et Sem apud homines gloriam adepti sunt, et super omnem animam in origine Adam.

LUC. 3, 38. Qui (Cainan) fuit Henos, qui fuit Seth, qui fuit Adam, qui fuit Dei.

(D) S. AUG. Serm. 1. in Ps. 58. n. 21. Maneat gens Judaeorum: certe victa est a Romanis, certe deleta civitas eorum, non admittuntur ad civitatem suam Judaei, et tamen Judaei sunt. Nam omnes istae provinciae a Romanis subjugatae sunt... Judaei tamen manent cum signo, nec sic victi sunt, ut a victoribus absorberentur. Non sine causa Cain ille est, qui cum fratrem occidisset, posuit in eo Deus signum, ne quis eum occideret. Hoc est signum quod habent Judaei: tenent omnino reliquias legis suae, circumciduntur, sabbata observant, Pascha immolant, azyma comedunt. Sunt ergo Judaei, non sunt occisi.

Lib. 15. De Civitate Dei, c. 1. n. 2. Natus est igitur prior Cain ex illis duobus generis humani parentibus, pertinens ad hominum civitatem, posterior Abel ad civitatem Dei... Quia non primum quod spirituale est, sed quod animale, postea spirituale: (1. Cor. 15, 46). Unde unusquisque quoniam ex damnata progenie exoritur, primo sit necesse est ex Adam malus atque carnalis; quod si in Christum renascendo profecerit, post erit bonus et spiritualis: ... Prior est natus civis hujus saeculi, posterior autem isto peregrinus in saeculo, et pertinens ad civitatem Dei, gratia praedestinatus, gratia electus, gratia peregrinus deorsum, gratia civis sursum. Nam quantum ad ipsum attinet, ex eadem massa oritur, quae originaliter est tota damnata... Scriptum est itaque de Cain, quod condiderit civitatem; Abel autem tanquam peregrinus non condidit. Superna est enim Sanctorum civitas, quamvis hic pariat cives, in quibus peregrinatur, donec regni hujus tempus adveniat, cum congregatura est omnes in suis corporibus resurgentes, quando eis promissum dabitur regnum, ubi cum suo principe rege saeculorum sine ullo temporis fine regnabunt.

Cap. 5. Primus itaque fuit terrenae civitatis conditor fratricida. Nam suum fratrem civem civitatis aeternae in hac terra peregrinantem, invidentia victus occidit.

Lib. 12 Contra Faustum. c. 9. Sicut Cain sacrificium ex terrae fructibus reprobatur, Abel autem sacrificium ex ovibus et earum adipe suscipitur, ita novi testamenti fides ex innocentia gratiae Deum laudans, veteris testamenti terrenis operibus anteponitur... Occiditur Abel minor natu a fratre majore natu, occiditur Christus, caput populi minoris natu, a populo Judaeorum majore natu: ille in campo, iste in Calvariae loco.

Cap. 10. Interrogat Deus Cain, non tanquam ignarus eum a quo discat, sed tamquam judex reum quem puniat, ubi sit frater ejus. Respondet ille nescire se, nec ejus se esse custodem. Usque adhuc quid nobis respondent Judaei, cum eos Dei voce, hoc est, sanctarum Scripturarum voce interrogamus de Christo, nisi nescire se Christum quem dicimus? Fallax enim Cain ignoratio, Judaeorum est falsa negatio. Essent autem quodammodo Christi custodes, si Christianam fidem accipere et custodire voluissent. Dicit Deus ad Cain, quid fecisti? vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra (Gen. 4, 10). Sic arguit in Scripturis sanctis vox divina Judaeos. Habet enim magnam vocem Christi sanguis in terra, cum, eo accepto, ab omnibus gentibus respondetur, Amen.

Cap. 11. Dicit Deus ad Cain... (Gen. 4, 11) maledictus tu a terra, quae aperuit os suum accipere sanguinem fratris tui de manu tua. Maledictus est enim populus Judaicus infidelis a terra, id est, ab Ecclesia, quae aperuit os suum in confessione peccatorum, accipere Sanguinem Christi qui fusus est in remissionem peccatorum: ideo populum Judaeorum maledictum agnoscit et ostendit Ecclesia: quoniam occiso Christo adhuc operatur terrenam Circumcisionem, terrenum sabbatum, terrenum azymum, terrenum Pascha... Propterea populus ille, sicut Cain, adhuc operatur terram, adhuc exercet operationem legis carnaliter, quae non ei dat virtutem suam.

Cap. 12. Gemens et tremens erit in terra. Nunc ecce quis non videat, quis non agnoscat in tota terra, quacumque dispersus est ille populus, quomodo gemat moerore amissi regni, et tremat timore sub innumerabilibus populis Christianis?

Cap. 13. Et posuit Dominus Deus Cain signum, ne eum occidat omnis qui invenerit (Gen. 4, 15). Hoc revera multum mirabile est... Gens Judaea sive sub Paganis regibus, sive sub Christianis, non amiserit signum legis suae, quo a caeteris gentibus populisque distinguitur: et omnis Imperator, vel Rex, qui eos in regno suo invenit, nec occidit, id est, non efficit, ut non sint Judaei certo quodam et proprio suae observationis signo a caeterarum gentium communione discreti.

RUPERTUS L. 4. in Genes. cap. 6. Illius de quo haec historia texitur, stultitia simul et procacitas, quantam verbis nemo consequi valeat denotatur, dignaque poena scelus fratricidae percutitur: et praeterea mysterium, quod nunc palam omni mundo factum est, ex Judaeis interfectoribus Christi praesignatur.

(E) S. AUG. In. Ps. 61. n. 6. Una civitas, et una civitas. Babylonia una, Jerusalem una... Illa rege diabolo, ista rege Christo... Omnes qui terrena sapiunt, omnes qui felicitatem terrenam Deo praeferunt, omnes qui sua quaerunt, non quae Jesu Christi, ad unam civitatem pertinent, quae dicitur Babylonia mystice, et habet regem diabolum. Omnes autem qui ea quae sursum sunt sapiunt, qui coelestia meditantur, qui cum sollicitudine in saeculo vivunt ne Deum offendant, qui cavent peccare, quos peccantes non pudet confiteri, humiles, mites, sancti, justi, pii, boni, omnes ad unam civitatem pertinent, quae regem habet Christum. Illa enim in terra quasi major est tempore, non sublimitate, non honore. Civitas illa prior nata, civitas ista posterior nata. Illa enim incepit a Cain; haec ab Abel. Haec duo corpora sub duobus regibus agentia, ad singulas civitates pertinentia, adversantur sibi usque ad finem saeculi, donec fiat ex commixtione separatio, et alii ponantur ad dexteram, alii ad sinistram, dicaturque illis: venite benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab exordio mundi: (Matth. 25, 34) illis autem: ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Ibid. 41).

N. 7. Dulcis est enim una patria, et vere una patria, sola patria: praeter illam quidquid nobis est, peregrinatio est... (Civitas) illa major aetate, ista major dignitate... Aedificavit civitatem Cain, ubi non erat civitas. Aedificata est et postea Jerusalem, Regnum Dei, civitas sancta, civitas Dei... Ea capta, (Civitate Jebus) devicta, subjeca, aedificata est nova civitas tamquam destructa vetere; et appellata Jerusalem, visio pacis, civitas Dei. Unusquisque ergo natus ex Adam, nondum pertinet ad Jerusalem: portat enim secum traducem iniquitatis poenamque peccati, deputatus morti, et pertinet quodammodo ad veterem quamdam civitatem: sed si futurus est in populo Dei, destruetur vetus, et aedificabitur novus: ... a mortalitate enim et a malitia quisque incipit, ut fiat bonus in postea... Unusquisque nostrum ab Adam natus est. Transeat ad Jerusalem, destruetur vetus, et aedificabitur novus. Tamquam devictis Jebusaeis, ut aedificetur Jerusalem dicitur: Exuite vos veterem hominem et induite novum... (Coloss. 3, 9. 10). Mala ergo civitas ab initio usque ad finem currit, et bona civitas mutatione malorum conditur.

N. 8. Et sunt istae duae civitates permixtae interim, in fine separandae; adversus se invicem confligentes, una pro iniquitate, altera pro justitia; una pro vanitate, altera pro veritate... Omnes iniqui cives erant Babyloniae, et administrabant res Jerusalem: ... Cives Babyloniae jubentur tolerari a civibus Jerusalem.

Lib. 14. De Civitate Dei, c. 28. Fecerunt itaque civitates duas amores duo, terrenam scilicet amor sui usque ad contemptum Dei, coelestem vero amor Dei usque ad contemptum sui. Denique illa in se ipsa, haec in Domino gloriatur. Illa enim quaerit ab hominibus gloriam: huic autem Deus conscientiae testis, maxima est gloria. Illa in gloria sua exaltat caput suum; haec dicit Deo suo: Gloria mea, et exaltans caput meum (Ps. 3, 4). Illi in Principibus ejus, vel in eis quas subjugat nationibus dominandi libido dominatur: in hac serviunt invicem in charitate, et praepositi consulendo, et subditi obtemperando. Illa in suis potentibus diligit virtutem suam; haec dicit Deo suo: Diligam te Domine, virtus mea... (Ps. 17, 2). In illa sapientes ejus secundum hominem viventes, aut corporis, aut animi sui bona, aut utriusque sectati sunt; aut qui potuerunt cognoscere Deum, non ut Deum honoraverunt, vel gratias egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum: dicentes se esse sapientes (Rom. 1, 21. 22), id est, dominante sibi superbia in sua sapientia sese extollentes, stulti facti sunt; et immutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium... et coluerunt atque servierunt creaturae potius quam Creatori... (Ibid. 22. 23. 25). In hac autem nulla est hominis sapientia, nisi pietas qua recte colitur verus Deus, id expectans proemium in societate sanctorum, non solum hominum, verum etiam Angelorum, ut sit Deus omnia in omnibus (1 Cor. 15, 28).

Lib. 15. c. 1. n. 1. Mystice appellamus civitates duas, hoc est, duas societates hominum: quarum est una quae praedestinata est in aeternum regnare cum Deo, altera aeternum supplicium subire cum diabolo... Hoc enim universum tempus, sive saeculum, in quo cedunt morientes, succeduntque nascentes, istarum duarum civitatum... excursus est.

Cap. 2. Parit autem cives terrenae civitatis peccato vitiata natura; coelestis vero civitatis cives parit a peccato naturam liberans gratia... Unde illa vocantur vasa irae, ista vasa misericordiae.

(F) PSALM. 45, 5. Fluminis impetus laetificat civitatem Dei: sanctificavit tabernaculum suum Altissimus. 6. Deus in medio ejus non commovebitur: adjuvabit eam Deus mane diluculo.

47, 2. Magnus Dominus et laudabilis nimis in civitate Dei nostri, in monte sancto ejus. 3. Fundatur exultatione universae terrae mons Sion, latera Aquilonis civitas regis magni. 4. Deus in domibus ejus cognoscetur, cum suscipiet eam.

86, 3. Gloriosa dicta sunt de te civitas Dei.

S. AUG. lib. 2. De Civitate Dei, c. 1. Civitatem Dei dicimus... quae non fortuitis motibus animorum, sed plane summae dispositione providentiae, ... omnia sibi genera ingeniorum humanorum divina excellens auctoritate subjecit.

Lib. 15. c. 3. Recte igitur significat Isaac per repromissionem natus filios gratiae, cives civitatis liberae, socios pacis aeternae, ubi sit non amor propriae ac privatae quodammodo voluntatis, sed communi eodemque incommutabili bono gaudens, atque ex multis unum cor faciens, id est, perfecte concors obedientia charitatis.

Vide supra litt. (E) auctoritates S. Aug. lib. 14. et 15. De Civitate Dei.

(G) S. AUG. lib. De Civit. Dei, c. 4. Terrena porro civitas sempiterna non erit... hic habet bonum suum. Civitas ista adversus seipsam plerumque dividitur litigando, bellando, atque pugnando; et aut mortiferas, aut certe mortales victorias requirendo... quaerit esse victrix gentium, cum sit captiva vitiorum, concupiscit enim terrenam quamdam pro rebus infimis pacem: ad eam namque desiderat pervenire bellando.

C. 7. n. 1. Nonne (Cain) conceptum scelus in necando fratre, etiam post verbum divinae admonitionis implevit? ... Et hoc est proprium terrenae civitatis, Deum vel Deos colere, quibus adjuvantibus regnet in victoriis et pace terrena, non charitate consulendi, sed dominandi cupiditate. Boni quippe ad hoc utuntur mundo, ut fruantur Deo: mali autem contra, ut fruantur mundo uti volunt Deo.

Vide Sancti Agustini testimonia supra allata litt. (D. E. F.).

(H) Vide supra litt. (D. E. F. et G.) varia testimonia ex lib. divi Aug. De Civitate Dei desumpta. Consule etiam lib. 15. integrum, sed praesertim capita 2. 3. 6. et 7. et cap. 8. n. 1.

(I) JEREM 31, 10. Qui dispersit Israel, congregabit eum: et custodiet eum sicut pastor gregem suum.

EZECH. 37, 34. Et servus meus David rex super eos et pastor unus erit omnium eorum: in judiciis meis ambulabunt, et mandata mea custodient, et facient ea.

JOAN. 10, 11. Ego sum Pastor bonus. Bonus Pastor animam suam dat pro ovibus suis... 14. Ego sum Pastor bonus: et cognosco meas, et cognoscunt me meae.

1. PETR. 2, 25. Eratis enim sicut oves errantes, sed conversi estis nunc ad Pastorem et Episcopum animarum vestrarum.

5, 4. Et cum apparuerit princeps Pastorum, percipietis immarcescibilem gloriae coronam.

(K) ISAI. 29, 13. Et dixit Dominus: Eo quod appropinquat populus iste ore suo, et labiis suis glorificat me, cor autem ejus longe est a me, et timuerunt me mandato hominum et doctrinis.

MATT. 15, 8. Populus hic labiis me honorat: cor autem eorum longe est a me.

(L) DAN. 9, 26. Et post hebdomades sexaginta duas occidetur Christus: et non erit ejus populus, qui eum negaturus est. Et civitatem et sanctuarium dissipabit populus cum duce venturo: et finis ejus vastitas: et post finem belli statuta desolatio. 27. Confirmabit autem pactum multis hebdomada una: et in dimidio hebdomadis deficiet hostia et sacrificium: et erit in templo abominatio desolationis: et usque ad consummationem et finem perseverabit desolatio.

HEBR. 8, 8. Vituperans enim eos dicit: Ecce dies venient, dicit Dominus: et consummabo super domum Israel, et super domum Juda, testamentum novum. 9. Non secundum testamentum quod feci patribus eorum, in die qua apprehendi manum eorum, ut educerem illos de terra Aegypti: quoniam ipsi non permanserunt in testamento meo, et ego neglexi eos, dicit Dominus.

(M) Vide supra litt. (A) GENES. 4, 15. et seq.

1. JOAN. 3, 12. Non sicut Cain, qui ex maligno erat, et occidit fratrem suum. Et propter quid occidit eum? Quoniam opera ejus maligna erant: fratris autem ejus, justa.

(N) MATT. 17, 18. Sciebat enim quod per invidiam tradidissent eum.

(O) HEB. 12, 24. Et testamenti novi mediatorem Jesum, et sanguinis aspersionem melius loquentem quam Abel. 25. Videte ne recusetis loquentem. Si enim illi non effugerunt, recusantes eum qui super terram loquebatur: multo magis nos, qui de coelis loquentem nobis avertimus.

(P) Vide S. Augustini testimonia in Psal. 39. litt. (A) et in Psal. 58. et cap. 11. et 13. contra Faustum litt. (D).

(Q) Vide supra. litt. (C).

(1) Titulus ab ed. Ultra montes.

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: