Błażej Pascal

KS. ZYGMUNT CHEŁMICKI

Pascal Błażej filozof urodził się 19 czerwca 1623 w Clermont Ferrand. Pascal obdarzony szczególnymi zdolnościami już w latach chłopięcych, studiując w Paryżu, zasłynął jako niepospolity matematyk i fizyk. Rozgłosu wielkiego nabrał jego wynalazek maszyny rachunkowej, którego dokonał podczas pobytu przy ojcu swoim w Rouen. Tutaj wraz z siostrą Jakobiną uległ wpływowi jansenistów, którzy na jego filozoficzny, lecz w rzeczach teologicznych mało przygotowany umysł, wywarli wpływ fatalny. Stosunki te z początku chwiejne, chwilowo nawet przerwane skutkiem wstąpienia siostry do Port-Royal, ostatecznie od r. 1646 zacieśniły się tak dalece, że sam Pascal celem uspokojenia wewnętrznych rozterek dłuższy czas przemieszkiwał w Port-Royal. (Por. W. Clark, Pascal and the Port Royalist, Edinb. 1902).

Stylista pierwszorzędny 23 stycznia 1656, wystąpił z początku anonimowo jako Louis de Montalte ze swymi tryskającymi sprytem i kąsającym dowcipem Lettres a un provincial, zwanymi krótko Les provinciales w obronie jansenistów, pragnąc przeszkodzić potępieniu Arnold'a (zob.) przez Sorbonę. Stara się on tam wszelkimi sposobami zohydzić przeciwników Arnolda, zwłaszcza dominikanów. Wnet zwrócił się też przeciwko jezuitom i walkę z pola dogmatycznego przeniósł na moralne. Materiału do tych napaści dostarczały mu pamflety jansenistowskie i różne kłamliwe publikacje wrogów Kościoła, a zwłaszcza kalwinistowskie, Catalogue ou denombrement des traditions romaines, Genève 1632, ziejące nienawiścią ku wszystkiemu co katolickie. Pierwotnie mógł to Pascal uczynić z dobrą wiarą, nie zapuszczając się w głębszą krytykę źródeł, lecz gdy o. Nouet wystąpił z obroną Reponses i odkrył cały odmęt kłamstw, oszczerstw i fałszów, Pascal już z całą złą wiarą prowadził rozpoczętą walkę, przez którą stworzył wykrętne pojęcia o moralności jezuitów, do dziś służące wrogom Kościoła za podatne źródło do ohydnych napaści. Jezuici wytykali Pascalowi wszystkie kłamstwa, fałsze tak dalece, że był zmuszony z 18-stym listem 1657 r. zaprzestać dalszej walki. Pomimo zakazów, jakie Kościół i państwo wydał przeciwko listom Pascala, znalazły one olbrzymie rozpowszechnienie i stały się poniekąd poprzednikami tej walki, jaką w XVIII wieku Voltaire i encyklopedyści prowadzili nie tylko z Kościołem, ale w ogóle z religią objawioną. Sam Pascal stawał się ofiarą coraz większej rozterki wewnętrznej.

Smutne doświadczenie z listami zamiast go opamiętać popchnęło do rosnącego ustawicznie rozgoryczenia przeciwko Kościołowi. Wmieszał się tedy w spór o potępienie "Augustyna" Janseniusza, a gdy doszła go wieść o potępieniu jego listów przez Stolicę Apostolską apelował od papieża do Chrystusa, – słowem wielki talent szedł w poniewierkę, szarpany pychą i zapamiętaniem doktrynerskim. Powoli zaczął też Pascal upadać na zdrowiu. Osiadł na stałe w Paryżu, gdzie nie przestał wydawać w dalszym ciągu pism ulotnych w obronie jansenistów i przeciwko jezuitom. Według zapisek siostry Pascala Gilberty, miał on ostatnie lata spędzić na ćwiczeniach się w cnocie i pobożności, wśród umartwień i dzieł miłosierdzia. Pomimo to z Kościołem się nie pojednał, a nawet na łożu śmiertelnym miał odmówić przyjęcia kapłana, odwołując się do sądu Chrystusa: "Ad tuum Domine Jesu tribunal appello". Umarł w Paryżu 19 sierpnia 1662 r., w 39 wiośnie życia, nie zaznawszy, jako powiedział, w ciągu ostatnich lat 19 ani jednego dnia bez boleści.

Wydane po jego śmierci, a zebrane z różnych pism i notatek Pensées sur la religion, pomimo niektórych apologetycznych klejnotów i silnej wiary w boskość Chrześcijanizmu, roją się od jansenistowskich błędów.

(Por. Nourison, Pascal Physicien et Philosophe, Paris 1885; F. Strowski, Pascal et son temps, 8 t., Paris 1907; E. Janssens, La philosophie et l'apologétique de Pascal, Louvain 1906; Saint Beuve, Port Royal, t. 2 i 3, Paris 1901. Wydanie kompletne dzieł Pascala Oeuvres najnow. p. Boutroux i L. Brunschweig, Paris 1908).

Ks. Zygmunt Chełmicki

–––––––––––

Artykuł z: "Podręczna Encyklopedia Kościelna" opr. pod kierunkiem ks. ks. Stan. Galla, Jerzego Gautier, Rom. Jałbrzykowskiego, Jana Niedzielskiego, Marcelego Nowakowskiego, Henr. Przezdzieckiego, Czesł. Sokołowskiego, Ant. Szlagowskiego i redaktora ks. Zygmunta Chełmickiego. N.–O.–P. Tom XXIX–XXX. Warszawa 1913, ss. 361-362.

(Pisownię i słownictwo nieznacznie uwspółcześniono).

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: