KATECHIZM
RZYMSKO-KATOLICKI
KS. JÓZEF DEHARBE SI
CZĘŚĆ TRZECIA
–––––––
O sakramencie pokuty
1. P. Co jest sakrament pokuty?
O. Sakrament pokuty jest tym sakramentem, w którym kapłan odpuszcza w imieniu Boga grzechy grzesznikowi, jeśli ten za nie szczerze żałuje, dokładnie się z nich spowiada i gotów jest za nie zadośćuczynić.
*2. P. Czy kapłan odpuszcza w sakramencie pokuty grzechy rzeczywiście, czy też oznajmia tylko, że są odpuszczone?
O. Kapłan odpuszcza w sakramencie pokuty grzechy rzeczywiście i prawdziwie, bo Chrystus Pan dał mu tę władzę.
3. P. Kiedy dał Chrystus Pan Apostołom władzę odpuszczania grzechów?
O. Chrystus dał Apostołom władzę odpuszczania grzechów, gdy po swoim zmartwychwstaniu tchnął na nich i rzekł: "Weźmijcie Ducha Świętego, których odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a których zatrzymacie, są zatrzymane" (Jan XX, 22. 23).
4. P. Czy Chrystus Pan dał tę władzę samym tylko Apostołom?
O. Nie; Chrystus Pan dał tę władzę także wszystkim następcom ich w urzędzie kapłańskim.
*5. P. Dlaczego musiała władza odpuszczania grzechów przejść od Apostołów na ich następców?
O. Władza odpuszczania grzechów musiała przejść od Apostołów na ich następców, ponieważ ludzie wszystkich czasów potrzebują odpuszczenia grzechów, więc i po wszystkie czasy, potrzeba takich, którzy by je odpuszczać mogli.
6. P. Czy wszystkie grzechy, choćby i najcięższe, mogą być odpuszczone w sakramencie pokuty?
O. Wszystkie grzechy, nawet i najcięższe, popełnione po chrzcie, mogą być odpuszczone w sakramencie pokuty, jeśli się z nich spowiadamy dokładnie i ze skruchą.
7. P. Dlaczego musimy spowiadać się z grzechów, chcąc dostąpić ich odpuszczenia?
O. Musimy się spowiadać z grzechów, chcąc dostąpić ich odpuszczenia, ponieważ tak rozkazał Jezus Chrystus, ustanawiając sakrament pokuty.
† 8. P. Cóż nam dowodzi, że Jezus Chrystus nakazał spowiedź?
O. Że Jezus Chrystus nakazał spowiedź, dowodzą Jego słowa: "Których odpuścicie grzechy, są im odpuszczone; a których zatrzymacie, są im zatrzymane"; bo jeślibyśmy nie wyznawali grzechów naszych przed kapłanem, nie mógłby wiedzieć, czy ma nam je odpuścić czy zatrzymać.
9. P. Czy sakrament pokuty jest koniecznie potrzebny do zbawienia wszystkim, którzy po chrzcie ciężko zgrzeszyli?
O. Sakrament pokuty jest koniecznie potrzebny do zbawienia tym wszystkim, którzy po chrzcie ciężko zgrzeszyli i mogą się spowiadać.
*10. P. Jakim sposobem mogą dostąpić odpuszczenia grzechów ciężkich ci, którzy nie mogą się spowiadać?
O. Ci, którzy nie mogą się spowiadać, mogą dostąpić odpuszczenia grzechów ciężkich, jeśli obudzą w sobie skruchę doskonałą, i postanowią odprawić spowiedź przy pierwszej nadarzonej sposobności.
11. P. Których łask udziela nam Bóg przez sakrament pokuty?
O. Przez sakrament pokuty: 1) odpuszcza nam Bóg wszystkie grzechy po chrzcie popełnione; 2) odpuszcza nam karę wieczną, a doczesnej przynajmniej część; 3) wraca nam utraconą łaskę poświęcającą, albo pomnaża ją, jeśliśmy jej nie utracili; 4) udziela nam jeszcze osobnych łask do pobożnego życia.
12. P. Co trzeba czynić, aby godnie przyjąć sakrament pokuty?
O. Aby godnie przyjąć sakrament pokuty, trzeba wypełnić pięć warunków sakramentu pokuty, którymi są: 1) rachunek sumienia; 2) skrucha czyli żal za grzechy; 3) postanowienie poprawy; 4) spowiedź; 5) zadośćuczynienie.
§ 1. O rachunku sumienia
13. P. Co to znaczy rachować się z sumieniem, czyli roztrząsać sumienie?
O. Rachować się z sumieniem, czyli roztrząsać swoje sumienie znaczy, zastanowić się uważnie nad swoim życiem, aby grzechy popełnione poznać i spamiętać.
14. P. Od czego trzeba rozpocząć rachunek sumienia?
O. Rachunek sumienia trzeba rozpocząć od modlitwy do Ducha Świętego, bo bez Jego pomocy nie zdołamy ani poznać grzechów naszych, ani żałować za nie i spowiadać się z nich, jak do zbawienia potrzeba.
15. P. Jakaż jest ta modlitwa do Ducha Świętego przed rachunkiem sumienia?
O. Przed rachunkiem sumienia należy prosić Ducha Świętego o pomoc, następującą lub podobną modlitwą: "Przybądź, Duchu Święty! oświeć mój rozum, abym dokładnie poznał grzechy moje, wzrusz też serce moje, abym za grzechy należycie żałował, szczerze się z nich spowiadał, i poprawił się z nich prawdziwie".
*16. P. Jakim sposobem można uczynić rachunek sumienia?
O. Rachunek sumienia można uczynić następującym sposobem: 1) trzeba sobie przypomnieć kiedy ostatni raz spowiadaliśmy się ważnie, czy i jak odprawiliśmy zadaną pokutę: 2) zastanowić się nad każdym z kolei przykazaniem Boskim i kościelnym, przypominając sobie, czyśmy nie uczynili tego, czego one zakazują, lub czyśmy nie zaniedbali tego, co nakazują; również zastanowić się potrzeba nad obowiązkami swego stanu i rozmaitymi rodzajami grzechu, pytając się przy tym, czyśmy zgrzeszyli myślą, mową, uczynkiem lub opuszczeniem.
17. P. Jakim sposobem mogą dzieci przypomnieć sobie łatwo grzechy swoje?
O. Dzieci mogą sobie łatwo przypomnieć swoje grzechy, jeśli pomyślą nad tym, jak się zachowywały w kościele, w szkole, w domu względem rodziców, rodzeństwa i sług, na ulicy albo w polu, w samotności lub w towarzystwie innych.
18. P. Czy trzeba sobie przypominać także liczbę i okoliczności grzechów?
O. Trzeba sobie przypominać także liczbę i okoliczności grzechów, przynajmniej śmiertelnych.
*19. P. Czego trzeba wystrzegać się przy rachunku sumienia?
O. Przy rachunku sumienia trzeba wystrzegać się, aby:
1) nie czynić go pobieżnie i lekkomyślnie;
2) nie taić przed sobą samym grzechu ulubionego, który najczęściej popełniamy;
3) nie oceniać lekkomyślnie grzechów podług zdania światowych ludzi, ale podług nauki Boga i Kościoła św.;
4) nie lękać się też zbytecznie.
*20. P. Przez co może sobie każdy ułatwić rachunek sumienia przed spowiedzią?
O. Każdy może sobie ułatwić rachunek sumienia przed spowiedzią, jeśli codziennie odprawia pilny rachunek sumienia, i nie odkłada długo spowiedzi.
§ 2. O skrusze czyli żalu za grzechy
21. P. Co jest skrucha czyli żal za grzechy?
O. Skrucha czyli żal za grzechy jest to boleść duszy i obrzydzenie sobie popełnionych grzechów.
22. P. Jaką powinna być nasza skrucha, aby nam grzechy mogły być odpuszczone?
O. Aby grzechy mogły nam być odpuszczone, powinna być skrucha: 1) wewnętrzną; 2) powszechną; 3) nadprzyrodzoną.
23. P. Co to znaczy: skrucha powinna być "wewnętrzną"?
O. Skrucha powinna być wewnętrzną, to znaczy, że nie tylko ustami powinniśmy żałować za grzechy, ale i w sercu brzydzić się nimi, jako największym złem, i szczerze pragnąć, abyśmy ich byli nigdy nie popełnili.
Czytamy bowiem w Piśmie św.: "Rozdzierajcie serca wasze, a nie szaty wasze" (Joel II, 13). "Ofiarą przed Bogiem jest duch strapiony, a sercem skruszonym i upokorzonym Boże nie wzgardzisz" (Ps. 50, 19).
24. P. Co to znaczy: skrucha powinna być "powszechną"?
O. Skrucha powinna być powszechną to znaczy, że trzeba żałować za wszystkie popełnione grzechy, a przynajmniej za śmiertelne.
*25. P. Czy byłaby spowiedź ważną, gdybyśmy nie żałowali za grzechy powszednie?
O. Jeślibyśmy, nie mając grzechów śmiertelnych, spowiadali się z samych grzechów powszednich, a nie żałowali za żaden z nich, w takim razie byłaby spowiedź nieważną.
26. P. Co to znaczy: skrucha powinna być "nadprzyrodzoną"?
O. Skrucha powinna być "nadprzyrodzoną" to znaczy, że za grzechy powinniśmy żałować nie dlatego, iż one ściągają na nas kary doczesne, jak wstyd, i cierpienia, lecz z pobudek nadprzyrodzonych, to jest: żeśmy nimi obrazili Boga, utracili łaskę Jego i niebo, a zasłużyli na piekło.
27. P. Czy tedy nie wystarcza, żałować za grzechy, tylko dlatego, że one przyniosły nam doczesną szkodę?
O. Żałować za grzechy swoje dlatego tylko, że nam przyniosły doczesną szkodę, karę lub zawstydzenie, jest to mieć żal tylko przyrodzony, a taki żal nie wystarcza.
28. P. Cośmy powinni czynić, aby mieć skruchę nadprzyrodzoną?
O. Aby mieć skruchę nadprzyrodzoną, powinniśmy: 1) gorąco prosić Boga o łaskę takiej skruchy; 2) zastanowić się dobrze nad tym, czego nas uczy wiara o złości grzechu i jego nieszczęsnych skutkach.
29. P. Iloraka jest skrucha nadprzyrodzona?
O. Skrucha nadprzyrodzona jest dwojaka: doskonała i niedoskonała.
30. P. Kiedy jest skrucha nadprzyrodzona doskonałą?
O. Skrucha nadprzyrodzona jest doskonałą jeśli pochodzi z doskonałej miłości Boga, to znaczy, jeśli nienawidzimy grzechu i brzydzimy się nim nad wszystko inne złe dlatego jedynie, ponieważ grzechem obrażamy Boga, dobro najwyższe i miłości najgodniejsze.
31. P. Kiedy jest skrucha nadprzyrodzona niedoskonałą?
O. Skrucha nadprzyrodzona jest niedoskonałą, jeśli miłość nasza ku Bogu jest niedoskonałą, tak, że dopiero obawa piekła, utraty nieba, lub szkaradność grzechu, musi nas pobudzić do tego, abyśmy grzech nienawidzili nade wszystko, i abyśmy postanowili Boga więcej nie obrażać.
32. P. Czy do odpuszczenia grzechów w spowiedzi koniecznie jest potrzebna skrucha doskonała?
O. Do odpuszczenia grzechów w spowiedzi wystarcza wprawdzie skrucha niedoskonała, ale powinniśmy się starać obudzić w sobie skruchę doskonałą.
*33. P. A dlaczego powinniśmy się starać o wzbudzenie skruchy doskonałej?
O. Powinniśmy się starać o wzbudzenie skruchy doskonałej, ponieważ pokuta nasza tym większą ma zasługę, tym milszą jest Bogu, i tym pewniej wyjedna nam przebaczenie, im doskonalszą jest nasza skrucha.
*34. P. Czy tylko przy spowiedzi powinniśmy wzbudzać skruchę doskonałą?
O. Nie; powinniśmy także wzbudzać skruchę doskonałą: 1) gdy nam śmierć zagraża; 2) ilekroć mamy nieszczęście popełnić grzech ciężki, a nie możemy spowiadać się zaraz.
35. P. Kiedy trzeba wzbudzać skruchę w sakramencie pokuty?
O. W sakramencie pokuty trzeba wzbudzać skruchę przed spowiedzią, albo przynajmniej przed rozgrzeszeniem.
*36. P. Czy może co zastąpić skruchę?
O. Skrucha jest tak konieczną do odpuszczenia grzechów, że nic nie może jej zastąpić.
§ 3. O postanowieniu poprawy
37. P. Co powinno być koniecznie połączone ze skruchą?
O. Ze skruchą powinne być koniecznie połączone: 1) nadzieja, że uzyskamy odpuszczenie grzechów; 2) mocne postanowienie poprawy.
38. P. Co jest postanowienie poprawy?
O. Postanowienie poprawy jest to stała wola odmiany życia, i porzucenia grzechu na zawsze.
39. P. Jakie powinno być postanowienie poprawy?
O. Postanowienie poprawy powinno być jak skrucha: 1) wewnętrzne; 2) powszechne; 3) nadprzyrodzone.
40. P. Kto ma wewnętrzne i mocne postanowienie poprawy?
O. Wewnętrzne i mocne postanowienie poprawy ma ten, kto gotów jest: 1) unikać wszystkich grzechów, przynajmniej ciężkich, i bliskiej sposobności do grzechu; 2) używać potrzebnych do poprawy środków; 3) odprawić pokutę i nagrodzić szkodę wyrządzoną.
*41. P. Co to jest bliska sposobność do grzechu?
O. Bliską sposobnością do grzechu jest to wszystko, co zwykle doprowadziło już człowieka do grzechu, albo prawdopodobnie doprowadzi, jeśli nie będzie tego unikał, bądź to jest osoba, bądź towarzystwo, zabawa jakaś, miejsce lub rzecz.
*42. P. O czym powinni pamiętać ci, którzy nie unikają bliskich sposobności do grzechu, lub nie chcą poprawić się z grzechów nałogowych?
O. Tacy powinni pamiętać, że rozgrzeszenie kapłańskie nie tylko nic im nie pomoże, lecz powiększa jeszcze ich winę.
43. P. W jaki sposób można obudzić skruchę i mocne postanowienie poprawy?
O. Skruchę i mocne postanowienie poprawy można obudzić w sposób następujący lub podobny: Boże mój! żałuję z całego serca za wszystkie grzechy moje, nie tylko dlatego, że przez nie stałem się Twej łaski niegodnym, i zasłużyłem na karę sprawiedliwą w tym i w przyszłym życiu; lecz przede wszystkim żałuję za nie dlatego, żem nimi obraził Ciebie, dobro najwyższe, najdoskonalsze i miłości najgodniejsze, które teraz nad wszystko miłuję. Nienawidzę wszystkich grzechów moich i brzydzę się nimi, a postanawiam mocno, nigdy nie obrażać Ciebie, Boga mego, miłości najgodniejszego, i unikać starannie wszystkich sposobności do grzechu.
§ 4. O spowiedzi
44. P. Co jest spowiedź?
O. Spowiedź jest to żałosne wyznanie popełnionych grzechów własnych przed kapłanem, aby otrzymać od niego rozgrzeszenie.
45. P. Jaką powinna być spowiedź?
O. Spowiedź powinna być: 1) dokładną; 2) szczerą; 3) wyraźną.
46. P. Kiedy jest spowiedź dokładną?
O. Spowiedź jest dokładną, gdy wyznajemy wszystkie grzechy przynajmniej ciężkie, które po pilnym rachunku sumienia pamiętamy, a zarazem liczbę ich i okoliczności.
47. P. A kto nie wie dokładnie, ile razy grzech jakiś popełnił, cóż ma powiedzieć?
O. Kto nie wie dokładnie, ile razy grzech jakiś popełnił, powinien powiedzieć przynajmniej w przybliżeniu, ile razy każdego dnia, tygodnia lub miesiąca ten grzech popełnił.
*48. P. Z których okoliczności trzeba się spowiadać?
O. Trzeba się spowiadać szczególnie: 1) z tych okoliczności, które zmieniają rodzaj grzechu, lub grzech powszedni czynią śmiertelnym; 2) w ogóle z wszystkiego, z czego spowiednik może poznać stan duszy spowiadającego się, i pomóc mu do ustrzeżenia się powtórnych grzechów.
*49. P. Czego trzeba unikać przy wyznawaniu okoliczności?
O. Przy wyznawaniu okoliczności nie trzeba wymieniać nikogo po nazwisku, nie rozpowiadać rzeczy, które tylko do innych osób się odnoszą, i wyrażać się tak skromnie, jak tylko rodzaj grzechu na to pozwala.
50. P. Czy trzeba koniecznie spowiadać się także z grzechów powszednich?
O. Nie; ale jest to rzeczą dobrą i zbawienną.
51. P. Cóż powinien uczynić ten, kto nie jest pewny, czy grzech, który popełnił, jest śmiertelny, czy też powszedni?
O. Kto nie jest pewny, czy grzech, który popełnił, jest śmiertelny czy powszedni, powinien go wyznać, bo niejeden uważa grzechy śmiertelne za powszednie.
52. P. Kiedy jest spowiedź szczerą?
O. Spowiedź jest szczerą, jeżeli tak oskarżamy się przed spowiednikiem, jak czujemy się winnymi przed Bogiem, i nic nie zatajamy ani uniewinniamy.
*53. P. O czym powinien pamiętać spowiadający się, który wstydzi się wyznawać szczerze grzechy swoje?
O. Kto się wstydzi wyznawać szczerze grzechy swoje, powinien pamiętać: 1) że spowiedź nieszczera jest nowym ciężkim grzechem, że jest świętokradztwem, które ściągnie nań potępienie; 2) że lepiej jest przecież wyznać grzechy tajemnie przed jednym kapłanem, który ich wyjawić nie może pod żadnym warunkiem, niż żyć w grzechach zawsze niespokojnie, umrzeć nieszczęśliwie, i na ostatecznym sądzie wstydzić się przed całym światem.
*54. P. Co ma czynić ten, kto opuścił w spowiedzi, co powinien był wyznać?
O. 1) Jeżeli to opuścił przez zapomnienie mimowolne, powinien wyznać na najbliższej spowiedzi;
2) jeżeli zaś opuścił dlatego, że się wstydził wyznać, lub nie dość pilnie czynił rachunek sumienia, powinien powiedzieć na ilu spowiedziach z własnej winy to zamilczał, i wszystkie te spowiedzi powtórzyć.
55. P. Kiedy jest spowiedź wyraźna?
O. Spowiedź jest wyraźna, jeżeli grzechy nasze tak wyznajemy, że spowiednik wszystko rozumieć może, by stan duszy naszej należycie osądził.
*56. P. Czy byłaby spowiedź wyraźną, gdybyśmy się oskarżali tylko ogólnikowo, np. żeśmy Boga nie miłowali, źle myśleli lub czynili?
O. Taka spowiedź nie byłaby wyraźną, bo grzechy powinniśmy wyznawać po imieniu, według ich rodzaju i gatunku.
*57. P. Co jest spowiedź generalna?
O. Spowiedzią generalną jest ta spowiedź, w której powtarza się wszystkie, albo przynajmniej kilka poprzedzających spowiedzi.
*58. P. Kiedy jest spowiedź generalna koniecznie potrzebna?
O. Spowiedź generalna jest koniecznie potrzebna, jeżeli poprzedzające nasze spowiedzi były nieważne, bądź dlatego, że nie mieliśmy skruchy prawdziwej i postanowienia poprawy lub nie wyznawali szczerze grzechów, bądź dlatego, żeśmy niedbale roztrząsali sumienie i zapomnieli niejedno, cośmy powinni byli wyznać.
59. P. Jak trzeba zaczynać spowiedź?
O. Uklęknąwszy u konfesjonału trzeba się przeżegnać i mówić: "Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus". Potem prosić o błogosławieństwo, mówiąc: "Proszę Cię, Ojcze duchowny, o święte błogosławieństwo, abym się z grzechów moich szczerze i dokładnie mógł wyspowiadać". Potem mówić: "Ja grzeszny człowiek, spowiadam się Panu Bogu wszechmogącemu, w Trójcy Świętej jedynemu, Najświętszej Maryi Pannie, Matce Boskiej, wszystkim Świętym i Tobie, Ojcze duchowny, żem zgrzeszył myślą, mową i uczynkiem..., moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina... Byłem u spowiedzi ostatnim razem... pokutę odprawiłem (lub nie i dlaczego?), następującymi grzechami obraziłem Pana Boga". Potem należy wyznawać swe grzechy.
60. P. Jak trzeba zakończyć spowiedź?
O. Po wyznaniu wszystkich grzechów swoich trzeba mówić: "Za te i za wszystkie grzechy moje wiadome i niewiadome, które albo sam popełniłem, albo byłem przyczyną, że inni je popełnili, żałuję serdecznie, ponieważ nimi obraziłem Boga, dobro najwyższe i miłości najgodniejsze. Postanawiam już mocno nigdy odtąd nie grzeszyć i wszystkich sposobności do grzechu unikać. Proszę Cię, Ojcze duchowny, o kapłańskie rozgrzeszenie, i o zbawienną pokutę".
61. P. Co trzeba potem czynić?
O. Potem trzeba uważnie i ochotnie wysłuchać rad i upomnień spowiednika, pokutę, którą nadaje, dobrze spamiętać, a jeśli się jej nie zrozumiało, jeszcze raz o nią zapytać; na pytania spowiednika odpowiadać szczerze i pokornie. Od konfesjonału odejść wtenczas dopiero, gdy spowiednik da znak do odejścia.
§ 5. O zadośćuczynieniu
62. P. Co jest zadośćuczynienie w sakramencie pokuty?
O. Zadośćuczynienie w sakramencie pokuty jest to wypełnianie nadanej przez spowiednika pokuty.
63. P. Dlaczego nadaje nam spowiednik pokutę?
O. Spowiednik nadaje nam pokutę: 1) abyśmy tutaj na ziemi odpokutowali kary doczesne, należne za grzechy; 2) abyśmy się poprawili.
64. P. Czyż Bóg nie odpuszcza wszystkich kar razem z grzechami?
O. Karę wieczną odpuszcza Bóg zawsze razem z grzechem, ale nie zawsze odpuszcza karę doczesną.
Poznajemy to ze słów proroka Natana do Dawida: "Pan przeniósł grzech twój (odpuścił ci grzech), ale syn twój umrze" (II Król. XII, 13. 14).
65. P. Która kara nazywa się karą doczesną za grzechy?
O. Karą doczesną za grzechy nazywa się ta kara, którą musimy ponieść albo tutaj na ziemi, albo w czyśćcu.
*66. P. Od kogo ma kapłan władzę nadawania pokuty?
O. Władzę nadawania pokuty ma kapłan od Jezusa Chrystusa, który dał Kościołowi swemu władzę nie tylko rozwiązywania ale i związywania.
*67. P. Czy spowiadał się ważnie, kto nie wypełnił nadanej pokuty?
O. Kto po spowiedzi nie wypełni pokuty, ale przy spowiedzi miał wolę ją wypełnić, tego spowiedź jest ważną, lecz popełnia on grzech i sam się pozbawia wielu łask.
*68. P. Kiedy trzeba wypełnić nadaną pokutę?
O. Pokutę trzeba wypełnić w czasie przez spowiednika oznaczonym; jeżeli zaś spowiednik nie wyznaczył pewnego czasu, najlepiej wypełnić nadaną pokutę zaraz po spowiedzi, kiedy znajdujemy się w stanie łaski.
*69. P. Czy tylko tę pokutę powinniśmy wypełniać, którą naznacza nam spowiednik?
O. Powinniśmy także dobrowolnymi uczynkami pokutnymi i cierpliwym znoszeniem przeciwności starać się zadośćuczynić sprawiedliwości Boskiej.
70. P. Co nas czeka, jeśli zaniedbamy tutaj zadośćuczynić sprawiedliwości Boskiej należną pokutą?
O. Jeśli zaniedbamy tutaj zadośćuczynić sprawiedliwości Boskiej, będziemy musieli tym srożej pokutować w czyśćcu.
*71. P. Czy po spowiedzi, nie jesteśmy do niczego więcej obowiązani prócz do zadośćuczynienia sprawiedliwości Boskiej?
O. Jesteśmy nadto obowiązani: 1) naprawić, o ile zdołamy, dane zgorszenie i wszelką szkodę, którąśmy bliźniemu niesprawiedliwie wyrządzili; 2) użyć środków stosownych do poprawy życia.
Upomnienie: Jeśliś zgrzeszył, spowiadaj się niezwłocznie, ale zawsze po pilnym roztrząśnieniu sumienia, z prawdziwą skruchą, mocnym postanowieniem poprawy, szczerze i dokładnie, aby spowiedź, która ustanowiona jest dla osiągnienia łask obfitych i zbawienia, nie stała się dla ciebie przyczyną potępienia.
–––––––––––
Katechizm rzymsko-katolicki podług Ks. J. Deharbe T. J. dla szkół ludowych. We Lwowie. NAKŁADEM ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH. 1885, ss. 260-280.
© Ultra montes (www.ultramontes.pl)
Powrót do spisu treści
Katechizm rzymsko-katolicki
POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ: