CHRZEŚCIJAŃSKA FILOZOFIA ŻYCIA

O. Tilman Pesch SI

Żądza wiedzy

1. Dziś zbawienie wielu wystawione jest na niebezpieczeństwo przez fałszywą wiedzę i żądzę wiedzy.

Każdy z natury jest żądny wiedzy. Pewne wykształcenie jest dla życia człowieka na ziemi niezbędne, lecz właściwy cel życia ziemskiego wcale nie leży w zaspokojeniu popędu do wiedzy, owszem wiedza powinna być tylko pochodnią do dobrego życia. Co by ci to pomogło gdybyś wszystko wiedział, a nie żył przy tym tak, jak żyć powinieneś?

Prawdziwa nauka ma wielką wartość. Ale już Plato wymaga jako koniecznego do niej warunku oczyszczenia duszy z namiętności, bo tylko czysta dusza może pojąć to, co jest czyste, prawdziwe i wieczne.

Staraj się o dobrą wolę, bo jeżeli oko nie zechce patrzeć, nie pomogą ani świece, ani okulary.

Nieraz nauka naraża na niebezpieczeństwo. Przez naukę przyswaja sobie człowiek rzeczy poznane pod pewnym względem bardziej, aniżeli przez zewnętrzne posiadanie, dlatego to mówią o nauce, że zwykła ludzi nadymać. Zbyteczna żądza wiedzy łatwo prowadzi do szkodliwego rozproszenia i gorszych jeszcze złudzeń.

Plato był zdania, że złem największym nie tyle jest zupełna niewiedza, ile raczej płytkie mędrkowanie o wszystkim!

Mądrym jest ten, kto pragnie posiąść naukę o tyle, o ile ona może pomóc w jakiś sposób do osiągnięcia prawdziwej szczęśliwości.

Postaw przeto szranki twojej ciekawości i bądź przekonany, że ograniczony duch ludzki może przeczuwać ocean rzeczywistości, ale go pojąć nie zdoła. Świat jest pełen zagadek i najprostsze zjawiska są największymi tajemnicami. Mało poznać możemy, a wiele jest, czego nie znamy. Powiększająca się wciąż nauka podobna jest do wzrastającej kuli: im więcej się powiększa, tym więcej dosięga punktów stycznych z tym, co leży poza jej obrębem. Z nauką i wykształceniem wzrasta też odpowiedzialność. Niezawiniona niewiedza posłuży wielu za uniewinnienie.

Strzeż się wyniosłości ze swej domniemanej uczoności; od błędu tego uchroni cię najskuteczniej prawdziwe poznanie siebie samego. Staraj się cenić innych wysoko, a siebie nisko. Bądź zadowolony, gdy cię zapoznają lub niedoceniają.

Rzecz to wielkiej doniosłości tak poznać prawdę i rzeczywistość, jakimi one są. Zmysłowe poznanie i teorie nie wystarczą nam. Aby poznać to, co nam jest użyteczne, trzeba od rzeczy zmysłowych wznieść się do nadzmysłowych. Trzeba przy tym modlić się i zachować w sercu żywą miłość prawdy. Bardzo często uczone frazesy więcej przeszkadzają w poznaniu prawdy, niż pomagają.

Wszyscy chcą prawdy, lecz bardzo wielu szuka jej z samolubstwa bez granic; stąd ta gmatwanina nieskończona najrozmaitszych opinii. Kto raz Boga poznał, musi szukać prawdy z poczuciem uległości względem Niego; musi jej szukać, aby się prawdzie poznanej poddać. Bóg niech będzie twoim nauczycielem: jeżeli On do ciebie przemawia, niech zamilknie wszelkie stworzenie. Kto z prostotą szuka Boga, oświeci go światło Boże; do poznania prawdy więcej się ono przyczyni, niż wszelkie wysiłki ludzkie.

Cała wiedza ludzka nurza się w morzu niewiadomości. To jest najlepszą wiedzą, kiedy się wie, że się jest niczym z samego siebie, a że wszystkim, czym się jest, jest się tylko z Boga i dla Boga.

2. Nie dowierzaj zbytecznie osobistemu przeświadczeniu, lecz słuchaj chętnie zdania tych, którzy są lepsi i sumienniejsi od ciebie. Bezpieczniejszą jest rzeczą przyjmować radę, aniżeli dawać.

Myśl o tym, co wielcy ludzie myśleli, lecz i sam myśleć nie przestawaj.

Wartość "złotych myśli" na tym polega, że pobudza do myślenia. Kto je czyta bez przerwy, podobny jest temu, który od razu mnóstwo miedziorytów przegląda; jedno wrażenie zaciera drugie.

Nie daj się zmieszać inaczej myślącym dlatego że ich wielu. "Nic nie ma, mówi Goethe, bardziej niedorzecznego nad większość; składa się ona z kilku zdolniejszych przewodników, z nicponiów stosujących się łatwo do wszystkiego, i z tłumu, który biegnie za przywódcami, a nie pojmuje dlaczego i po co". A Schiller: "Większość jest niedorzecznością, rozum i słuszność mają zawsze tylko nieliczni".

W wielkim zamieszaniu obecnych czasów zachowaj spokojny rozsądek. Wszystko chce obecnie człowiek dociec, wszystko zgruntować. Prawdo, gdzie się ty kryjesz przed tą okrutną pogonią?

Staraj się o prawość serca swojego. Serce ma swoje racje, o których rozum nie wie. Stąd płynie fakt, że na cały sposób myślenia ludzkiego, serce wywiera swe wpływy. Nie bój się trudności i ofiar, jakie z poznaniem prawdy zwykły się łączyć. Prawda chce być zdobyta siłą i cierpieniem.

Naukę szanuj. Zbyt wiele rzeczy stroi się obecnie w szatę "nauki", to też nie jest rzeczą obojętną, jaką naukę masz szanować. Nauka jest potęgą, jak w publicznym tak i w prywatnym życiu.

Prawdę, którą poznajesz, staraj się uczynić pożyteczną. Znajomość mnóstwa rzeczy bez uczynków podobna jest do chmury bez deszczu.

Ten tylko mocno i pewnie prawdę posiada, kto ją nie tylko poznał, ale i według niej żyje. Cieszmy się przeto, że należymy do Kościoła katolickiego.

O. Tilmann Pesch SI, Chrześcijańska filozofia życia. Przekład z niemieckiego. T. I. Wydanie drugie. Kraków 1930, ss. 32-35.