Anglikanizm

Ks. Marceli Godlewski

W Anglii religię urzędową, której król w czasie swojej koronacji przysięga uroczyście bronić i utrzymać, nazywamy anglikanizmem. Często bierzemy go za jedno z wyznaniem protestanckim, chociaż wielu anglikanów wyrzeka się wszelkiej łączności z poglądami protestanckimi i wykazują różnicę w wierzeniach. Znaczna wszakże ich część przyznaje się otwarcie, że kościół anglikański jest właściwie protestanckim. Jakkolwiek w gruncie rzeczy musimy przyznać, że pomiędzy protestantyzmem a anglikanizmem wielkiej różnicy nie ma, choćby tylko ze względu na ogólną zasadę dowolnego tłumaczenia Pisma świętego, to wszakże różnica jest w samym założeniu. Odłączenie się od Rzymu w Anglii nie miało na razie nic wspólnego z nauką Lutra, ani Kalwina; ta nauka powoli została wprowadzoną dla utrzymania odszczepieństwa i chociaż kościół w Anglii stał się protestanckim, zachował jednak całą organizację zewnętrzną sprzed czasów reformacji. Punktem kulminacyjnym anglikanizmu jest rok 1563, gdy ostatecznie zostało przyjętych 39 artykułów wiary, które każdy pastor dziś jeszcze obowiązany jest podpisać przy objęciu swego urzędu. Na kilka lat przedtem, tj. 1559 r. parlament nakazał przyjęcie "Księgi porządku służby Bożej", czyli Book of common prayer, która zawiera liturgię urzędową. Te są właściwie prawdziwym fundamentem anglikanizmu i tu należy jego nauki szukać. To co poprzedza jest tylko przygotowaniem do ustalenia tego wyznania, jak również rozwój późniejszy wskazuje tylko historię rozpraw polemicznych, starających się wyświetlić jego zrozumienie, lub wykazać konieczność jego utrzymania.

Rozróżniamy cztery główne epoki rewolucji anglikanizmu:

– Pierwsza, gdy Henryk VIII zerwał ostatecznie z Rzymem 1534 r., nie mogąc uzyskać potwierdzenia papieskiego na rozwód z Katarzyną Aragońską, danego mu przez oddanego jego sprawie biskupa Kanterburyjskiego, Cranmera. Gdy więc Klemens VIII, 23 marca 1534 roku, ogłosił ważność małżeństwa, a tym samym potępił rozwód udzielony przez Cranmera, Henryk VIII ogłosił się głową Kościoła anglikańskiego i zabronił pod surowymi karami swoim poddanym uznawania innego zwierzchnika nad niego, tak w rzeczach wiary, jako też i w sprawach świeckich; poza tym zostawił bez zmiany inne dogmaty katolickie, jak również kult zewnętrzny, ustanowiony w Kościele katolickim.

– Druga za panowania jego syna i następcy Edwarda VI. Henryk VIII polecił umierając, aby syna jego wychowano w wierze katolickiej, jednak zlecenie to nie tylko nie zostało wykonane, pomimo solennych przyrzeczeń ze strony wykonawców testamentu, lecz nawet oni sami starali się przy pomocy Somerseta, protektora państwa, z powodu małoletniości Edwarda, wprowadzić nowe zmiany tak w nauce wiary, jak i w kulcie, z wyjątkiem episkopatu i supremacji królewskiej. Usunięto naukę katolicką o siedmiu Sakramentach, czyśćcu i innych [artykułach wiary]; wprowadzono małżeństwo księży i przyjmowanie Komunii pod dwiema postaciami. Cranmerowi polecono napisanie nabożeństwa w języku angielskim, wyznania wiary, katechizmu, księgi homilij i ustawy kościelnej. Nabożeństwo w języku angielskim było gotowe już 1549 r. pt. The book of common prayer and administration of the sacraments and other rites and ceremonies of the Church after the use of the Church of England, jak również księga homilij i katechizmu. Ustawa zaś kościelna pt. Reformatio legum ecclesiasticarum, została wprawdzie ukończona 1553 r., lecz z powodu śmierci króla, sankcji królewskiej nie otrzymała.

– Trzecia za panowania siostry Edwarda, Marii. Ta królowa była gorliwą katoliczką; wskutek tego ukróciła zakusy reformatorów, zwolenników Lutra i Kalwina. Parlament zwrócił się do papieża z prośbą o zwolnienie z kar nałożonych za odszczepieństwo i przyjęcie narodu angielskiego na łono Kościoła katolickiego.

– Czwarta za panowania królowej Elżbiety, która poleciła 1559 r. przywrócić powprowadzane reformy za panowania Edwarda VI i stosunki z Rzymem zerwała. W trzy lata później zwołany do Londynu synod czyli konwokacja, złożony z członków przychylnych protestantyzmowi, przyjął na razie 42 artykuły Edwarda, które później na zlecenie królowej zredukował do 39. Postanowienie konwokacji parlament zaaprobował i te artykuły stały się głównym fundamentem anglikanizmu. Główniejsze z nich są:

1) najwyższą głową kościoła musi być tylko panujący, mężczyzna lub kobieta, a nawet dziecko;

2) utrzymanie hierarchii i niektórych stopni kapłaństwa;

3) zatrzymanie liturgii i kultu zewnętrznego, starając się wszakże unikania naśladowania nabożeństw katolickich;

4) odrzucenie wiary w czyściec, w wstawiennictwo Świętych i w rzeczywistą obecność Chrystusa Pana w Najświętszym Sakramencie;

5) utrzymanie dwóch sakramentów: Chrztu i Komunii i in.

Ogłoszenie tych artykułów nie tylko nie położyło tamy gorącym dysputom i ustawicznym zamieszkom, lecz przeciwnie zwiększyły się one bardziej jeszcze, a kościół anglikański wcale przez to się nie wzmocnił i nie ujednostajnił, lecz coraz więcej przybywało mu różnych sekt, występujących wrogo przeciwko sobie. Spośród nich zwolennicy reform Lutra i Kalwina gorszyli się utrzymaniem wielu ceremonii i zwyczajów katolickich. Z tego powodu naród angielski podzielił się niejako na dwa obozy: Conformists, tj. stosujących się do zasad podanych w artykułach i księdze Book of prayer i Non conformists, tj. nie stosujących się i odrzucających tak ceremonie, jak i niektóre zwyczaje katolickie. Do ostatnich zaliczają się prezbiterianie, purytanie, independenci. Z czasem wytworzyły się nowe nazwy stronnictw kościelnych. Stronnicy supremacji królewskiej i utrzymania zwyczajów katolickich nazywani byli torysami i Wysokim Kościołem (High Church), wigami zaś nazywano stronników reformacji i rozszerzenia praw ludu i oni stanowili Niski Kościół (Low Church). Nazwy te do dziś się utrzymały i prawie jedno i to samo znaczą, co dawniej, a mianowicie: do Wysokiego Kościoła należą ci, którzy trzymają się kultu i nauki, zaczerpniętej z Kościoła katolickiego i nie chcą wprowadzić żadnych zmian pomimo ciągłych sporów z dysydentami. Nie jest to właściwie urzędowa nazwa kościoła anglikańskiego, urzędownie bowiem nazywa się: Ustanowionym Kościołem (The established Church). Nazywa się zaś Wysokim Kościołem, gdyż głównie składa się z arystokracji i wyższego duchowieństwa. Do Kościoła Niskiego czyli do partii ewangelickiej należą ci, którzy są bardziej zbliżeni do zasad protestanckich. Oprócz tych nazw powstała inna jeszcze nazwa Szerokiego Kościoła (Broad Church) czyli Latitudynaryści za czasów Karola I, gdy różne stronnictwa kościelne zapalczywie ze sobą polemikę toczyły. Chcąc pogodzić polemizujących, Latitudynaryści wprowadzili system wierzenia pośredni, zmierzający do pogodzenia wszystkich umysłów, podając za zasadę, że wiara tylko w symbol apostolski wystarcza do zbawienia, choćby wszystkie inne artykuły się odrzucało. System taki, rzecz naturalna, musiał prowadzić do indyferentyzmu, gdyż dziś członkowie Szerokiego Kościoła gotowi są przyjąć do siebie nawet takich, którzy zaledwie wierzą w Chrystusa. Co się tyczy dzisiejszej nauki kościoła anglikańskiego możemy zawrzeć to w kilku słowach: kościół anglikański przyjmuje wszelką naukę, która się może nazwać chrześcijańską; odrzuca jednak z jednej strony socynianizm, z drugiej to, co nazywa zepsuciem Kościoła katolickiego; są wszakże w jego łonie tak socynianie (1), jak i zwolennicy nauki katolickiej.

(Por. A. Vacant, Diction. de Theol. Cath.. 1901; Perry A., History of the English Church, Londyn 1887-1891; Hunt, Religions Thought in England from the Reformation to the end of the last century, Londyn 1870; Thureau Dangin, La renaissance catholique en Angl. au XIX siecle, Paris 1889).

Ks. Marceli Godlewski

Artykuł powyższy pierwotnie zamieszczono w Podręcznej Encyklopedii Kościelnej opr. pod red. ks. Zygmunta Chełmickiego, A. Tom I-II. Warszawa 1904, ss. 211-213 (hasło: Anglikanizm).

(Pisownię i słownictwo nieznacznie uwspółcześniono).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Pozwolenie Władzy Duchownej:

Officialis Generalis

Episcopus Suffraganeus Varsoviensis

† C. Ruszkiewicz

Cancellarius S. Mścichowski.

N. 3613 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Przypisy:
(1) "Socynianin nł. – członek sekty religijnej nie wierzącej w bóstwo Chrystusa, arianin (od nazw. herezjarchów Laeliusza i Fausta Socynów, którzy żyli w XVI w.)". – Michała Arcta Słownik wyrazów obcych. Warszawa 1933, s. 329.

© Ultra montes (www.ultramontes.pl)
Kraków 2004